tr
İşçi ixtisarı tazminatları
İşçi ixtisarı tazminatları
Çalışma sözleşmesinin feshinin nedeni ve dayanağı ne olursa olsun, çalışan kişiye işten ayrıldığı güne kadar herhangi bir koşul veya sınırlama olmaksızın kullanılmayan tüm iş yıllarına ait ana izinler için para ödenmelidir. Peki, 70. Maddenin b) fıkrasına göre (çalışan sayısı veya kadrolarının azaltılması durumunda) çalışma sözleşmesinin feshinde ek güvenceler nasıl düzenlenir? İnsan kaynakları ve maaş uzmanı Firəngiz Səmədova soruyu yanıtlıyor:
Çalışan sayısı veya kadrolarının azaltılması durumunda kullanılmayan tüm iş yıllarına ait ana izinlerin para karşılığı dışında, İş Kanunu'nun 77. Maddesi'ne göre, resmi bildirim yapılmalı ve işten çıkarma tazminatı ödenmelidir. Bu maddenin 1. fıkrasına göre, çalışma sözleşmesi feshedilmeden önce, işçi, işveren tarafından işvereniyle yapılan çalışma sözleşmesine (çalışma sözleşmelerine) göre, belirlenen çalışma süresine bağlı olarak, aşağıdaki sürelerde resmi olarak bilgilendirilmelidir:
- bir yıl ve daha az çalışma süresi varsa – en az iki takvim haftası;
- bir yıldan beş yıla kadar çalışma süresi varsa – en az dört takvim haftası;
- beş yıldan on yıla kadar çalışma süresi varsa – en az altı takvim haftası;
- on yıldan fazla çalışma süresi varsa – en az dokuz takvim haftası.
Örnek 1: Çalışan, “XXX” LTD. Şirketinde bu yıl 6 aydır uzman pozisyonunda çalışıyor. Ancak toplam çalışma süresi 8 yıl ve 2013-2014 yılları arasında (2 yıl) bu şirketle çalışmış, daha sonra başka şirketlerde çalışmış. Son 6 aydır yeniden “XXX” LTD. Şirketinde çalışma hayatına devam ediyor. Bu durumda çalışana bildirim süresi ne kadar olmalıdır?
Belirtilen örnekte, işçinin çalışma sözleşmesi kadro azaltımı nedeniyle feshedildiğinde, en az dört takvim haftası önceden resmi bildirim yapılmalıdır. Burada dikkat edilmesi gereken husus, bildirim süresinin yalnızca devam eden sözleşmesi üzerinden değil, aynı zamanda o işletmedeki toplam çalışma süresinin (2 yıl 6 ay) dikkate alınması gerektiğidir.
İş Kanunu'nun 77. Maddesinin 3. fıkrasına göre, çalışma sözleşmesi, bu Kanun’un 70. Maddesinin “a” ve “b” fıkralarına göre feshedildiğinde, işçiye işveren tarafından işvereniyle yapılan çalışma sözleşmesine (çalışma sözleşmelerine) göre belirlenen çalışma süresine bağlı olarak aşağıdaki miktarlarda işten çıkarma tazminatı ödenir:
- 1 yıla kadar çalışma süresi varsa – ortalama aylık maaş miktarında;
- 1 yıldan 5 yıla kadar çalışma süresi varsa – ortalama aylık maaşın en az 1,4 katı kadar;
- 5 yıldan 10 yıla kadar çalışma süresi varsa – ortalama aylık maaşın en az 1,7 katı kadar;
- 10 yıldan fazla çalışma süresi varsa – ortalama aylık maaşın en az 2 katı kadar.
Aynı maddenin 4. fıkrasına göre, işveren işçinin onayı ile, bu maddenin birinci fıkrasında belirtilen en az 2 takvim haftası bildirim süresi yerine, ortalama maaşın 0,5 katı, en az 4 takvim haftası bildirim süresi yerine ortalama maaşın 0,9 katı, en az 6 takvim haftası bildirim süresi yerine ortalama maaşın 1,4 katı, en az 9 takvim haftası bildirim süresi yerine ortalama maaşın 2 katı ve bu Kanun’un 56. Maddesinin ikinci fıkrasında belirlenen bildirim süresi yerine, ortalama maaştan az olmamak kaydıyla maaşını tek seferde ödeyerek, uygun bir gerekçe ile çalışma sözleşmesini feshedebilir. Bu durumda, bildirim süresi boyunca işten çıkarılan çalışana, bu maddenin birinci cümlesinde belirtilen bildirim süresi yerine yapılan ödeme, bildirim süresinin geçmiş kısmına orantılı olarak azaltılır.
Ortalama aylık maaşın hesaplanma yöntemi, İş Kanunu'nun 177. Maddesinde belirtilmiştir. Bu maddenin 2. ve 3. fıkralarına göre, ortalama maaş, ödeme öncesindeki iki takvim ayında işçinin aldığı maaşların toplamı, o aylardaki iş günü sayısına bölünerek günlük maaş hesaplanır ve elde edilen miktar, maaşın verildiği iş günlerinin sayısına çarpılarak belirlenir. 2 aydan az süreyle çalışmış çalışanlar için ortalama maaş aşağıdaki şekilde hesaplanır:
- Çalışanın fiilen çalıştığı günler için kazandığı maaşı, o günlerin sayısına bölerek günlük maaş belirlenir, elde edilen tutar, maaşın verildiği iş günleri sayısı ile çarpılır.
Örnek 2: Çalışanın çalışma sözleşmesi, İş Kanunu’nun 70. Maddesinin b) fıkrasına göre Kasım ayında feshedilecek. Çalışanın şirketindeki toplam çalışma süresi 2 yıl 6 aydır. Çalışanın Ekim ayı maaşı 1.200 AZN, o ayda iş günü sayısı 23, Eylül ayı maaşı 1.200 AZN, o ayda iş günü sayısı ise 21’dir. Bu durumda ortalama maaşın hesaplanması aşağıdaki şekilde yapılacaktır:
(1.200 + 1.200) / (23 + 21) = 54.55 AZN;
54.55 x kalan iş günü sayısı x 1.4
İşten çıkarma tazminatı hesaplanırken, ortalama maaş belirlenirken, kalan iş günü olmadığı için pratikte birkaç farklı durumla işlem yapılır. Bu durumlara 2. örnekteki göstergeler üzerinden bakalım:
1. Önceki iki ayın maaş toplamının 2’ye bölünmesi ile:
(1.200 + 1.200) / 2 = 1.200 AZN;
1.200 x 1.4 = 1.680 AZN.
2. Pozisyon maaşının ortalama maaş olarak kabul edilmesi ile:
1.200 x 1.4 = 1.680 AZN.
3. Önceki iki ayın maaş toplamının, o aydaki iş günü sayısına bölünüp, işlem yapılacak ayın iş günü sayısı ile çarpılması yolu ile:
(1.200 + 1.200) / (21 + 23) = 54.55 AZN;
54.55 x 19 = 1.036,45 AZN.
Burada 19, Kasım ayı, yani fesih işleminin gerçekleştirileceği ayın iş günü sayısıdır.
1.036,45 x 1.4 = 1.451,03 AZN.
Ayrıca belirtmek gerekir ki, ortalama maaş hesaplanırken dikkate alınan ve alınmayan ödemelerin listesi, Bakanlar Kurulu’nun 126 sayılı kararı ile düzenlenmektedir.
Çalışma sözleşmesinin feshinin nedeni ve dayanağı ne olursa olsun, çalışan kişiye işten ayrıldığı güne kadar herhangi bir koşul veya sınırlama olmaksızın kullanılmayan tüm iş yıllarına ait ana izinler için para ödenmelidir. Peki, 70. Maddenin b) fıkrasına göre (çalışan sayısı veya kadrolarının azaltılması durumunda) çalışma sözleşmesinin feshinde ek güvenceler nasıl düzenlenir? İnsan kaynakları ve maaş uzmanı Firəngiz Səmədova soruyu yanıtlıyor:
Çalışan sayısı veya kadrolarının azaltılması durumunda kullanılmayan tüm iş yıllarına ait ana izinlerin para karşılığı dışında, İş Kanunu'nun 77. Maddesi'ne göre, resmi bildirim yapılmalı ve işten çıkarma tazminatı ödenmelidir. Bu maddenin 1. fıkrasına göre, çalışma sözleşmesi feshedilmeden önce, işçi, işveren tarafından işvereniyle yapılan çalışma sözleşmesine (çalışma sözleşmelerine) göre, belirlenen çalışma süresine bağlı olarak, aşağıdaki sürelerde resmi olarak bilgilendirilmelidir:
- bir yıl ve daha az çalışma süresi varsa – en az iki takvim haftası;
- bir yıldan beş yıla kadar çalışma süresi varsa – en az dört takvim haftası;
- beş yıldan on yıla kadar çalışma süresi varsa – en az altı takvim haftası;
- on yıldan fazla çalışma süresi varsa – en az dokuz takvim haftası.
Örnek 1: Çalışan, “XXX” LTD. Şirketinde bu yıl 6 aydır uzman pozisyonunda çalışıyor. Ancak toplam çalışma süresi 8 yıl ve 2013-2014 yılları arasında (2 yıl) bu şirketle çalışmış, daha sonra başka şirketlerde çalışmış. Son 6 aydır yeniden “XXX” LTD. Şirketinde çalışma hayatına devam ediyor. Bu durumda çalışana bildirim süresi ne kadar olmalıdır?
Belirtilen örnekte, işçinin çalışma sözleşmesi kadro azaltımı nedeniyle feshedildiğinde, en az dört takvim haftası önceden resmi bildirim yapılmalıdır. Burada dikkat edilmesi gereken husus, bildirim süresinin yalnızca devam eden sözleşmesi üzerinden değil, aynı zamanda o işletmedeki toplam çalışma süresinin (2 yıl 6 ay) dikkate alınması gerektiğidir.
İş Kanunu'nun 77. Maddesinin 3. fıkrasına göre, çalışma sözleşmesi, bu Kanun’un 70. Maddesinin “a” ve “b” fıkralarına göre feshedildiğinde, işçiye işveren tarafından işvereniyle yapılan çalışma sözleşmesine (çalışma sözleşmelerine) göre belirlenen çalışma süresine bağlı olarak aşağıdaki miktarlarda işten çıkarma tazminatı ödenir:
- 1 yıla kadar çalışma süresi varsa – ortalama aylık maaş miktarında;
- 1 yıldan 5 yıla kadar çalışma süresi varsa – ortalama aylık maaşın en az 1,4 katı kadar;
- 5 yıldan 10 yıla kadar çalışma süresi varsa – ortalama aylık maaşın en az 1,7 katı kadar;
- 10 yıldan fazla çalışma süresi varsa – ortalama aylık maaşın en az 2 katı kadar.
Aynı maddenin 4. fıkrasına göre, işveren işçinin onayı ile, bu maddenin birinci fıkrasında belirtilen en az 2 takvim haftası bildirim süresi yerine, ortalama maaşın 0,5 katı, en az 4 takvim haftası bildirim süresi yerine ortalama maaşın 0,9 katı, en az 6 takvim haftası bildirim süresi yerine ortalama maaşın 1,4 katı, en az 9 takvim haftası bildirim süresi yerine ortalama maaşın 2 katı ve bu Kanun’un 56. Maddesinin ikinci fıkrasında belirlenen bildirim süresi yerine, ortalama maaştan az olmamak kaydıyla maaşını tek seferde ödeyerek, uygun bir gerekçe ile çalışma sözleşmesini feshedebilir. Bu durumda, bildirim süresi boyunca işten çıkarılan çalışana, bu maddenin birinci cümlesinde belirtilen bildirim süresi yerine yapılan ödeme, bildirim süresinin geçmiş kısmına orantılı olarak azaltılır.
Ortalama aylık maaşın hesaplanma yöntemi, İş Kanunu'nun 177. Maddesinde belirtilmiştir. Bu maddenin 2. ve 3. fıkralarına göre, ortalama maaş, ödeme öncesindeki iki takvim ayında işçinin aldığı maaşların toplamı, o aylardaki iş günü sayısına bölünerek günlük maaş hesaplanır ve elde edilen miktar, maaşın verildiği iş günlerinin sayısına çarpılarak belirlenir. 2 aydan az süreyle çalışmış çalışanlar için ortalama maaş aşağıdaki şekilde hesaplanır:
- Çalışanın fiilen çalıştığı günler için kazandığı maaşı, o günlerin sayısına bölerek günlük maaş belirlenir, elde edilen tutar, maaşın verildiği iş günleri sayısı ile çarpılır.
Örnek 2: Çalışanın çalışma sözleşmesi, İş Kanunu’nun 70. Maddesinin b) fıkrasına göre Kasım ayında feshedilecek. Çalışanın şirketindeki toplam çalışma süresi 2 yıl 6 aydır. Çalışanın Ekim ayı maaşı 1.200 AZN, o ayda iş günü sayısı 23, Eylül ayı maaşı 1.200 AZN, o ayda iş günü sayısı ise 21’dir. Bu durumda ortalama maaşın hesaplanması aşağıdaki şekilde yapılacaktır:
(1.200 + 1.200) / (23 + 21) = 54.55 AZN;
54.55 x kalan iş günü sayısı x 1.4
İşten çıkarma tazminatı hesaplanırken, ortalama maaş belirlenirken, kalan iş günü olmadığı için pratikte birkaç farklı durumla işlem yapılır. Bu durumlara 2. örnekteki göstergeler üzerinden bakalım:
1. Önceki iki ayın maaş toplamının 2’ye bölünmesi ile:
(1.200 + 1.200) / 2 = 1.200 AZN;
1.200 x 1.4 = 1.680 AZN.
2. Pozisyon maaşının ortalama maaş olarak kabul edilmesi ile:
1.200 x 1.4 = 1.680 AZN.
3. Önceki iki ayın maaş toplamının, o aydaki iş günü sayısına bölünüp, işlem yapılacak ayın iş günü sayısı ile çarpılması yolu ile:
(1.200 + 1.200) / (21 + 23) = 54.55 AZN;
54.55 x 19 = 1.036,45 AZN.
Burada 19, Kasım ayı, yani fesih işleminin gerçekleştirileceği ayın iş günü sayısıdır.
1.036,45 x 1.4 = 1.451,03 AZN.
Ayrıca belirtmek gerekir ki, ortalama maaş hesaplanırken dikkate alınan ve alınmayan ödemelerin listesi, Bakanlar Kurulu’nun 126 sayılı kararı ile düzenlenmektedir.