İş ilişkilerinde hamile kadınların öncelikli hakları

İş ilişkilerinde hamile kadınların öncelikli hakları



Mevzuata göre, hamile kadınlara bir dizi iş hukuku hakkı ve ayrıcalığı tanınmaktadır. Uzman Kamala Yusufova bu haklarla ilgili açıklamalarda bulunmuştur.

İş Kanunu’nun 52. maddesine göre, hamile kadınlara ve üç yaşını doldurmamış çocuğu olan kadınlara, ayrıca üç yaşına kadar olan çocuğunu tek başına büyüten erkeklere deneme süresi uygulanmaz. Diğer hükümlere göre, hamile kadınlar değerlendirmeye tabi tutulmaz; ayrıca üç yaş altı çocuk nedeniyle sosyal izinde bulunan ve bu iznin bitiminden sonra bir yıl içinde ilgili görevde (meslekte) çalışan kadınlar ile çocuğunu tek başına büyüten erkeklerin sertifikasyon süreci gerçekleştirilmez.

İş Kanunu’nun 79. maddesine göre, işveren tarafından iş sözleşmesinin feshedilmesi yasak olan çalışanlar listesine, hamile kadınlar, üç yaşını doldurmamış çocuğu olan kadınlar ve çocuğunu tek başına büyüten erkekler de dahildir.

Bununla birlikte, hamile kadınların haftalık çalışma saatleri ve iş süreleri de farklılık göstermektedir. İş Kanunu’nun 91. maddesine göre, hamile kadınlar, 18 aylıktan küçük çocuğu olan kadınlar ve üç yaş altı çocuğunu tek başına büyüten ebeveynler için haftalık çalışma süresi 36 saati geçmemelidir.

Kanunun 98. maddesinde ise gece saatlerinde yapılacak işlerde çalıştırılması yasak olan çalışanların listesi yer almaktadır. Bu maddeye göre, hamile kadınlar, 14 yaşından küçük çocuğu olan kadınlar, engelli çocuğu olan kadınlar (242. madde dikkate alınarak), ayrıca üç yaşını doldurmamış çocuğunu tek başına büyüten erkekler, gece çalışmasına ancak yazılı rızaları ile dahil edilebilirler.

İş Kanunu’nun 131. maddesinin 4. fıkrasına göre, kadınlar, doğrudan doğum öncesi ya da sonrası sosyal izinlerinden sonra, iş sözleşmesinin yapıldığı tarihe bakılmaksızın, ilk iş yılı için yıllık ücretli izin hakkından yararlanabilirler.

Mevzuat, hamilelik ya da üç yaşını doldurmamış çocuk sahibi olunması sebebiyle kadınlarla iş sözleşmesi yapılmasından kaçınılmasını yasaklamaktadır. Bu kural, işverenin ilgili işi (görevi) olmaması veya İş Kanunu’nun 211. maddesinin 1. fıkrasının beşinci ve altıncı paragraflarında öngörülen durumlarda geçerli değildir. Eğer işveren, hamile ya da üç yaşını doldurmamış çocuğu olan bir kadınla bu sebeplerle iş sözleşmesi yapmayı reddederse, kadın yazılı olarak gerekçe talep etme hakkına sahiptir. İş sözleşmesi yapılmasından kaçınılması durumunda kadın, hakkını korumak için mahkemeye başvurabilir.

Hamile, 14 yaşından küçük çocuğu olan ya da engelli çocuğu olan kadınların gece çalışmasına, fazla mesaiye, tatil, bayram ve hafta sonları gibi resmi iş günü sayılmayan günlerde çalıştırılmalarına ve görev seyahatlerine (ezamiyete) yalnızca yazılı rızalarıyla izin verilir. Hamile ve üç yaş altı çocuğu olan kadınlar için ise ayrıca bir hekimin, annenin veya çocuğun yaşamı ve sağlığı açısından tehlike bulunmadığına dair görüşü aranır.

İş Kanunu’nun 245. maddesinin 2. fıkrasında belirtilmiştir ki, hamile, 14 yaşından küçük veya engelli çocuğu olan kadınlar ile tıbbi raporla hasta bir aile bireyine bakmak zorunda olan kadınlar talep etmeleri halinde, işveren tarafından çalıştıkları süreye orantılı olarak ücretlendirilecek şekilde yarı zamanlı çalışma günü veya yarı zamanlı çalışma haftası belirlenmelidir. Bu durumda günlük ya da haftalık çalışma süresi tarafların anlaşmasıyla belirlenir. Hamile ve üç yaşına kadar çocuğu olan kadınların kendilerinin ve çocuklarının sağlık kuruluşlarında yaptırdığı dispanser ve ayakta tedavi kontrolleri ile doktor tavsiyesi günlerinde ortalama maaşları korunur. İşveren, bu tür muayeneler için hamile kadınlara gerekli koşulları sağlamakla yükümlüdür.

Peki, belirli süreli iş sözleşmesinin süresi sona erdiğinde hamile bir kadınla yapılan iş sözleşmesi sona erdirilebilir mi?

Öncelikle belirli süreli iş sözleşmesinin sona ermesi durumuna bakalım. İş Kanunu’nun 73. maddesine göre, sözleşme süresinin sona ermesinden en az bir hafta önce taraflardan hiçbiri diğer tarafa sözleşmenin sona ereceğine dair yazılı bir bildirimde bulunmazsa (yazılı veya elektronik ortamda), bu sözleşme belirtilen süre kadar uzatılmış sayılır veya Kanun’un 45. maddesinin 5. fıkrası uyarınca belirsiz süreli sözleşme olarak kabul edilir.

İş Kanunu’nun 79. maddesinde, iş sözleşmesinin feshedilmesi yasak olan çalışanlar tanımlanmıştır:

İşveren tarafından:

- Hamile kadınlar, üç yaşına kadar çocuğu olan kadınlar ve üç yaş altı çocuğunu tek başına büyüten erkekler;

- Tek geçim kaynağı çalıştığı iş olan ve okul öncesi yaşta çocuğunu tek başına büyüten çalışanlar;

- Geçici iş göremezlik durumundaki çalışanlar;

- Şeker hastalığı (diyabet) veya MS (multipl skleroz) hastası olanlar;

- Sendika veya siyasi parti üyeliği nedeniyle işten çıkarılma;

- Engelli çocuğu olan veya vücut fonksiyonları %81-100 oranında bozulmuş bir aile bireyine bakan çalışanlar;

- İzin, görev seyahati (ezamiyet) sırasında olanlar ile toplu görüşmelere katıldıkları sürede işten çıkarılamazlar.

Bu hükümler doğrultusunda hamile kadınların iş sözleşmelerinin feshedilmesi yasaklı çalışanlar listesinde yer aldığı anlaşılmaktadır. Ancak İş Kanunu’nun 79. maddesinin 2. fıkrasına göre bu koruma, Kanun’un 70. maddesinin “a” bendi ve 73. maddesi uyarınca yapılan fesihler için geçerli değildir.

Dolayısıyla, 79. maddenin 2. fıkrası uyarınca, süresi dolan belirli süreli bir iş sözleşmesi hamile kadınlarla sona erdirilebilir.