tr
İşsizlik sigortası ödeneği: hesaplama, belirlenme, ödeme kuralları
İşsizlik sigortası ödeneği: hesaplama, belirlenme, ödeme kuralları
İşsizlik sigortasının amacı, Azerbaycan Cumhuriyeti işgücü piyasasında riske dayalı ilişkilerin ve yeni finansman mekanizmalarının oluşturulması, sigortalıların kaybedilmiş ücretlerinin telafi edilmesi ve işsizlik durumlarının önlenmesi için önleyici tedbirlerin alınması yoluyla halkın sosyal korunmasını güçlendirmeyi sağlamaktır.
Peki, bu sigorta ödeneğini kimler ve hangi koşullarda alabilir? İşsizlik sigortası ödeneği nasıl hesaplanır? Bu soruları uzman Nüsret Halilov açıklıyor.
İşsizlik sigortası, “İşsizlik Sigortası Hakkında” Kanun’da öngörülen durumlarda sigortalıların kaybettikleri gelirlerin telafisine yönelik bir teminat şeklidir. İşsizlik sigortası primlerinin hesaplanması ve ödenmesine ilişkin denetim, bu primler üzerinden oluşan borçların tahsili, geç ödemelere faiz uygulanması ve fazla ödenmiş primlerin iadesi, Azerbaycan Cumhuriyeti Vergi Kanunu’nda vergiler için belirlenmiş usule göre yürütülür.
Kanuna göre işsizlik sigortası prim oranları aşağıdaki şekilde belirlenmiştir:
İşverence ödenen prim, işçinin maaş fonunun %0,5’i oranındadır.
Sigortalı tarafından ödenen prim, işçinin maaşının %0,5’i oranındadır.
Her ay için hesaplanan prim, işveren tarafından maaş ödemeleriyle eş zamanlı olarak, en geç izleyen ayın 15’ine kadar tam tutarda sigortacıya ödenir. Sigorta süresinin (prim gün sayısının) hesaplanması aşağıdaki şekilde yapılır.
“İşsizlik Sigortası Hakkında” Kanun 1 Ocak 2018 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Ondan önce işsizlik ödeneği “İstihdam Hakkında” Kanun’la düzenleniyordu. Yeni mevzuata göre sigorta süresi şu şekilde hesaplanır:
“İşsizlik Sigortası Hakkında” Kanun yürürlüğe girmeden önce sigortalı adına zorunlu devlet sosyal sigorta primi ödenen dönem,
Kanun yürürlüğe girdikten sonra prim ödenen dönem.
Kanunun 12. maddesine göre üç tür sigorta ödemesi belirlenmiştir:
Ana sigorta ödemesi,
Ek sigorta ödemesi,
Asgari sigorta ödemesi.
Kanunun 13. maddesine göre, iş sözleşmeleri aşağıdaki nedenlerle feshedilen ve aynı zamanda işsiz olarak kayda alınan kişiler işsizlik sigortası ödeneği almaya hak kazanırlar:
Devlet kurumu veya tüzel kişi tasfiye edildiğinde (Madde 70/a);
Çalışan sayısı veya kadrolar azaltıldığında (Madde 70/b);
İş sözleşmesinin süresi sona erdiğinde (Madde 68.2/b).
Sigorta ödemesinin belirlenmesine ilişkin elektronik hizmetler, yetkili yürütme organının merkezi elektronik bilgi sistemi aracılığıyla gerçekleştirilir.
Sigorta ödemesi hakkına sahip kişilere ödeneğin belirlenmesi şu şekilde yapılır:
İş sözleşmesi İş Kanunu’nun 70/a ve 70/b maddeleri uyarınca feshedilmişse, sigorta olayından önceki 24 takvim ayı içinde 12 aydan fazla sigorta süresi olan çalışabilir kişilere, sigorta süresine bakılmaksızın, kaybedilmiş ortalama aylık maaşlarının %50’si oranında sigorta ödeneği hesaplanır.
Örnek 1: Bir bankada 01.01.2024 tarihinden itibaren uzman olarak çalışan bir çalışanın iş sözleşmesi, küçülme nedeniyle İş Kanunu’nun 70/b maddesine (personel azaltılması) dayanarak 18.02.2025 tarihinde feshedilmiştir. Uzmanın maaşı 1.000 manat olup, bu tarihten önce iş deneyimi yoktur.
Uzmanın sigorta süresi, işsizliğin başladığı tarihten önceki 24 ay içinde 12 aydan fazla (13,5 ay) olduğundan, “İstihdam Hakkında” Kanun uyarınca işsiz olarak kayda alındıktan sonra kendisine kaybedilen maaşının %50’si, yani 500 manat tutarında sigorta ödeneği ödenecektir:
1.000 × 50% = 500 manat.
İş sözleşmesi İş Kanunu’nun 70/a ve 70/b maddeleri uyarınca feshedilmiş, ancak sigorta süresi 24 ay içinde 12 aydan az fakat en az 1 yıl olan kişilere asgari aylık ücret tutarında sigorta ödeneği ödenir.
Örnek 2: “A” Bankası, devalüasyon nedeniyle faaliyetini sürdüremeyecektir. Tüzel kişiliğin tasfiyesi nedeniyle 01.01.2014 tarihinden itibaren uzman olarak çalışan kişinin iş sözleşmesi, İş Kanunu’nun 70/a maddesi (tüzel kişi tasfiye edildiğinde) uyarınca 01.08.2014 tarihinde feshedilmiştir. Uzmanın maaşı 1.590 manat olup, daha önce 6 ay başka bir işte çalışmıştır.
Bu durumda kişinin sigorta süresi, işsizliğin başlamasından önceki 24 ayda toplam 1 yıl 2 aydır. Dolayısıyla kendisine asgari aylık ücret tutarında sigorta ödeneği ödenecektir.
18 yaşını doldurmamış (veya eğitimini sürdüren, ancak 23 yaşını geçmemiş) çocukları bulunan ve iş sözleşmesi İş Kanunu’nun 70/a veya 70/b maddeleri uyarınca feshedilen kişiler, ana sigorta ödemesine ek alma hakkına sahiptir. Bu ek, her çocuk için %5 oranında artırılır, ancak toplam %20’yi geçemez.
Ailede hem eş hem de eşin işsizlik sigortası ödeneği alması durumunda, ek ödeme hakkı yalnızca birine verilir.
Örnek 3: İlk örnekteki kişinin 18 yaşından küçük 2 çocuğu vardır. Bu durumda sigorta ödemesi şu şekilde olur:
Ana ödeme: 1.000 × 50% = 500 manat
Ek: 500 × 10% (5% × 2) = 50 manat
Toplam ödeme: 500 + 50 = 550 manat.
Örnek 4: Birinci örnekteki kişinin 18 yaşını doldurmamış 5 çocuğu varsa, ek ödeme 25% (5×5%) değil, azami sınır olan %20 olarak hesaplanır.
İş sözleşmesi, İş Kanunu’nun 68.2/b maddesine (sözleşme süresinin sona ermesi) göre feshedilmişse ve sigorta olayından önceki ardışık 36 ay içinde en az 30 ay sigorta süresi varsa, kişiye asgari aylık ücret tutarında sigorta ödeneği verilir.
24 Aralık 2021 tarihli kanun değişikliğiyle, bu süre 36 aydan 30 aya indirilmiş, ayrıca işsiz olarak kayda alınan kişilerin 3 ay bekleme süresi kaldırılmıştır.
Örnek 5: 01.02.2017 tarihinden itibaren bir bankada uzman olarak çalışan kişinin sözleşmesi 30.04.2021 tarihinde sona ermiştir. İş Kanunu’nun 68.2/b maddesi uyarınca sözleşme feshedilmiştir. Kişinin 36 ay içinde 30 aydan fazla sigorta süresi bulunduğundan kendisine asgari aylık ücret tutarında ödeme yapılacaktır.
İlk sigorta ödemesinin yapılmasından itibaren 24 ay içinde uygun iş bulamayan kişiler bir kez daha başvurarak yeniden asgari sigorta ödeneği alma hakkına sahiptir. Ancak Kanunun 13.2.3 maddesinde belirtilen kişiler için tekrar ödeme yapılmaz.
İlk sigorta ödemesinden itibaren 24 ay içinde uygun iş bulamayan, ancak sözleşmesi İş Kanunu’nun 68.2/b maddesi dışında feshedilen işsizler yeniden başvurarak minimum ödenek alabilir. İlk başvuruda ödeme 6 ay, 68.2/b’ye göre fesihte 3 ay, tekrar başvuruda ise 3 ay süreyle yapılır.
Bir kişi için sigorta ödemesinin toplam süresi, ilk başvurudan itibaren 24 ay içinde 9 ayı geçemez.
Sigorta ödeneği almış bir kişiye, tekrar ödeme yapılabilmesi için İş Kanunu’nun 70/a ve 70/b maddeleri kapsamındaki fesihlerde en az 12 ay, 68.2/b kapsamında fesihlerde ise 30 ay sigorta süresi gerekir. (Bu süre 24.12.2021 tarihine kadar 36 aydı.)
Sigorta süresi, 1 Ocak 2018’e kadar sigortalı adına ödenen zorunlu devlet sosyal sigorta primi süresini ve 1 Ocak 2018’den sonra prim ödenen dönemi kapsar.
İşsizlik sigortasının amacı, Azerbaycan Cumhuriyeti işgücü piyasasında riske dayalı ilişkilerin ve yeni finansman mekanizmalarının oluşturulması, sigortalıların kaybedilmiş ücretlerinin telafi edilmesi ve işsizlik durumlarının önlenmesi için önleyici tedbirlerin alınması yoluyla halkın sosyal korunmasını güçlendirmeyi sağlamaktır.
Peki, bu sigorta ödeneğini kimler ve hangi koşullarda alabilir? İşsizlik sigortası ödeneği nasıl hesaplanır? Bu soruları uzman Nüsret Halilov açıklıyor.
İşsizlik sigortası, “İşsizlik Sigortası Hakkında” Kanun’da öngörülen durumlarda sigortalıların kaybettikleri gelirlerin telafisine yönelik bir teminat şeklidir. İşsizlik sigortası primlerinin hesaplanması ve ödenmesine ilişkin denetim, bu primler üzerinden oluşan borçların tahsili, geç ödemelere faiz uygulanması ve fazla ödenmiş primlerin iadesi, Azerbaycan Cumhuriyeti Vergi Kanunu’nda vergiler için belirlenmiş usule göre yürütülür.
Kanuna göre işsizlik sigortası prim oranları aşağıdaki şekilde belirlenmiştir:
İşverence ödenen prim, işçinin maaş fonunun %0,5’i oranındadır.
Sigortalı tarafından ödenen prim, işçinin maaşının %0,5’i oranındadır.
Her ay için hesaplanan prim, işveren tarafından maaş ödemeleriyle eş zamanlı olarak, en geç izleyen ayın 15’ine kadar tam tutarda sigortacıya ödenir. Sigorta süresinin (prim gün sayısının) hesaplanması aşağıdaki şekilde yapılır.
“İşsizlik Sigortası Hakkında” Kanun 1 Ocak 2018 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Ondan önce işsizlik ödeneği “İstihdam Hakkında” Kanun’la düzenleniyordu. Yeni mevzuata göre sigorta süresi şu şekilde hesaplanır:
“İşsizlik Sigortası Hakkında” Kanun yürürlüğe girmeden önce sigortalı adına zorunlu devlet sosyal sigorta primi ödenen dönem,
Kanun yürürlüğe girdikten sonra prim ödenen dönem.
Kanunun 12. maddesine göre üç tür sigorta ödemesi belirlenmiştir:
Ana sigorta ödemesi,
Ek sigorta ödemesi,
Asgari sigorta ödemesi.
Kanunun 13. maddesine göre, iş sözleşmeleri aşağıdaki nedenlerle feshedilen ve aynı zamanda işsiz olarak kayda alınan kişiler işsizlik sigortası ödeneği almaya hak kazanırlar:
Devlet kurumu veya tüzel kişi tasfiye edildiğinde (Madde 70/a);
Çalışan sayısı veya kadrolar azaltıldığında (Madde 70/b);
İş sözleşmesinin süresi sona erdiğinde (Madde 68.2/b).
Sigorta ödemesinin belirlenmesine ilişkin elektronik hizmetler, yetkili yürütme organının merkezi elektronik bilgi sistemi aracılığıyla gerçekleştirilir.
Sigorta ödemesi hakkına sahip kişilere ödeneğin belirlenmesi şu şekilde yapılır:
İş sözleşmesi İş Kanunu’nun 70/a ve 70/b maddeleri uyarınca feshedilmişse, sigorta olayından önceki 24 takvim ayı içinde 12 aydan fazla sigorta süresi olan çalışabilir kişilere, sigorta süresine bakılmaksızın, kaybedilmiş ortalama aylık maaşlarının %50’si oranında sigorta ödeneği hesaplanır.
Örnek 1: Bir bankada 01.01.2024 tarihinden itibaren uzman olarak çalışan bir çalışanın iş sözleşmesi, küçülme nedeniyle İş Kanunu’nun 70/b maddesine (personel azaltılması) dayanarak 18.02.2025 tarihinde feshedilmiştir. Uzmanın maaşı 1.000 manat olup, bu tarihten önce iş deneyimi yoktur.
Uzmanın sigorta süresi, işsizliğin başladığı tarihten önceki 24 ay içinde 12 aydan fazla (13,5 ay) olduğundan, “İstihdam Hakkında” Kanun uyarınca işsiz olarak kayda alındıktan sonra kendisine kaybedilen maaşının %50’si, yani 500 manat tutarında sigorta ödeneği ödenecektir:
1.000 × 50% = 500 manat.
İş sözleşmesi İş Kanunu’nun 70/a ve 70/b maddeleri uyarınca feshedilmiş, ancak sigorta süresi 24 ay içinde 12 aydan az fakat en az 1 yıl olan kişilere asgari aylık ücret tutarında sigorta ödeneği ödenir.
Örnek 2: “A” Bankası, devalüasyon nedeniyle faaliyetini sürdüremeyecektir. Tüzel kişiliğin tasfiyesi nedeniyle 01.01.2014 tarihinden itibaren uzman olarak çalışan kişinin iş sözleşmesi, İş Kanunu’nun 70/a maddesi (tüzel kişi tasfiye edildiğinde) uyarınca 01.08.2014 tarihinde feshedilmiştir. Uzmanın maaşı 1.590 manat olup, daha önce 6 ay başka bir işte çalışmıştır.
Bu durumda kişinin sigorta süresi, işsizliğin başlamasından önceki 24 ayda toplam 1 yıl 2 aydır. Dolayısıyla kendisine asgari aylık ücret tutarında sigorta ödeneği ödenecektir.
18 yaşını doldurmamış (veya eğitimini sürdüren, ancak 23 yaşını geçmemiş) çocukları bulunan ve iş sözleşmesi İş Kanunu’nun 70/a veya 70/b maddeleri uyarınca feshedilen kişiler, ana sigorta ödemesine ek alma hakkına sahiptir. Bu ek, her çocuk için %5 oranında artırılır, ancak toplam %20’yi geçemez.
Ailede hem eş hem de eşin işsizlik sigortası ödeneği alması durumunda, ek ödeme hakkı yalnızca birine verilir.
Örnek 3: İlk örnekteki kişinin 18 yaşından küçük 2 çocuğu vardır. Bu durumda sigorta ödemesi şu şekilde olur:
Ana ödeme: 1.000 × 50% = 500 manat
Ek: 500 × 10% (5% × 2) = 50 manat
Toplam ödeme: 500 + 50 = 550 manat.
Örnek 4: Birinci örnekteki kişinin 18 yaşını doldurmamış 5 çocuğu varsa, ek ödeme 25% (5×5%) değil, azami sınır olan %20 olarak hesaplanır.
İş sözleşmesi, İş Kanunu’nun 68.2/b maddesine (sözleşme süresinin sona ermesi) göre feshedilmişse ve sigorta olayından önceki ardışık 36 ay içinde en az 30 ay sigorta süresi varsa, kişiye asgari aylık ücret tutarında sigorta ödeneği verilir.
24 Aralık 2021 tarihli kanun değişikliğiyle, bu süre 36 aydan 30 aya indirilmiş, ayrıca işsiz olarak kayda alınan kişilerin 3 ay bekleme süresi kaldırılmıştır.
Örnek 5: 01.02.2017 tarihinden itibaren bir bankada uzman olarak çalışan kişinin sözleşmesi 30.04.2021 tarihinde sona ermiştir. İş Kanunu’nun 68.2/b maddesi uyarınca sözleşme feshedilmiştir. Kişinin 36 ay içinde 30 aydan fazla sigorta süresi bulunduğundan kendisine asgari aylık ücret tutarında ödeme yapılacaktır.
İlk sigorta ödemesinin yapılmasından itibaren 24 ay içinde uygun iş bulamayan kişiler bir kez daha başvurarak yeniden asgari sigorta ödeneği alma hakkına sahiptir. Ancak Kanunun 13.2.3 maddesinde belirtilen kişiler için tekrar ödeme yapılmaz.
İlk sigorta ödemesinden itibaren 24 ay içinde uygun iş bulamayan, ancak sözleşmesi İş Kanunu’nun 68.2/b maddesi dışında feshedilen işsizler yeniden başvurarak minimum ödenek alabilir. İlk başvuruda ödeme 6 ay, 68.2/b’ye göre fesihte 3 ay, tekrar başvuruda ise 3 ay süreyle yapılır.
Bir kişi için sigorta ödemesinin toplam süresi, ilk başvurudan itibaren 24 ay içinde 9 ayı geçemez.
Sigorta ödeneği almış bir kişiye, tekrar ödeme yapılabilmesi için İş Kanunu’nun 70/a ve 70/b maddeleri kapsamındaki fesihlerde en az 12 ay, 68.2/b kapsamında fesihlerde ise 30 ay sigorta süresi gerekir. (Bu süre 24.12.2021 tarihine kadar 36 aydı.)
Sigorta süresi, 1 Ocak 2018’e kadar sigortalı adına ödenen zorunlu devlet sosyal sigorta primi süresini ve 1 Ocak 2018’den sonra prim ödenen dönemi kapsar.