tr
İşten ayrılan çalışanın maaşından maddi zarardan dolayı ne kadar kesinti yapılabilir?
İşten ayrılan çalışanın maaşından maddi zarardan dolayı ne kadar kesinti yapılabilir?
Uygulamada sıkça karşılaştığımız durumlardan biri de çalışanın işverene zarar vererek işten ayrılmasıdır.
Örnek: “XX” şekerleme firmasının sürücü-sevkiyatçısı (tam maddi sorumluluk sözleşmesi yapılmıştır), müşterilerden sattığı malların parasını nakit olarak almış ve 1.000 manat tutarındaki meblağı haksız yere zimmetine geçirmiştir. Bu durum işveren tarafından öğrenildikten sonra, çalışan kanuna uygun şekilde işten çıkarılmıştır. İşten ayrılırken çalışana çalıştığı günler için 450 manat maaş ve kullanılmamış izin günleri için 200 manat tutarında tazminat hesaplanmıştır.
Bu durumda maddi zarardan dolayı ondan ne kadar kesinti yapılabilir? Böyle hallerde işveren, zimmete para geçirme gerekçesiyle iş sözleşmesini feshederken çalışana hiçbir ödeme yapmayabilir mi?
Uygulamada işverenlerden sıkça duyuyoruz ki, iş kanununu yeterince bilmediklerinden ve konuya duygusal yaklaştıklarından, bu gibi hallerde çalışana hiçbir maaş ödemiyorlar.
Bu meseleyle ilgili önce birkaç soruya cevap vermek gerekir:
1. Çalışan verdiği zarardan dolayı ne ölçüde sorumludur?
2. Çalışan sorumlu ise, hak ettiği ödemelerden zararın ne kadarı kesilebilir?
3. Zararın kesinti yöntemi ve süreci nasıl olmalıdır?
İş Kanununda zararla ilgili birkaç noktaya özellikle dikkat etmek gerekir. Bunu iki başlık altında inceleyebiliriz: maddi zarar ve manevi zarar.
Maddi ve manevi zararı şu şekilde sınıflandırabiliriz:
- çalışan tarafından işverene verilen maddi zarar,
- işveren tarafından çalışana verilen maddi zarar,
- işveren tarafından iş sahibine verilen zarar,
- taraflardan birinin diğerine verdiği manevi zarar.
İşveren, iş sahibiyle yaptığı iş sözleşmesine dayanarak kendi hukuka aykırı fiilleri sonucu iş sahibine verdiği zarardan bu Kanun ve diğer normatif hukuki aktlarla belirlenen şekilde ve durumlarda tam maddi sorumluluk taşır. Yani, tam maddi sorumluluk sözleşmesi yapılmadığında, fiilinde suç unsuru olan eylemler hariç, diğer durumlarda işverenin uğradığı zarar için çalışan yalnızca ortalama aylık ücreti kadar maddi sorumluluk taşır. Örnekte ise çalışan tam maddi sorumluluk sözleşmesi yaptığı için ondan doğan zarar tamamen tahsil edilebilir (İş Kanunu’nun 200. maddesi).
Ancak kesinti yöntemiyle ilgili şunu bilmek gerekir: çalışan gönüllü olarak ödemek istemezse, tam maddi sorumluluk taşıdığı durumda bile ortalama ücretini aşan kısım sadece mahkeme kararıyla tahsil edilebilir (İş Kanunu’nun 205. maddesi).
İş Kanunu’nun 175. maddesinde, maaştan kesintiye izin verilen durumlar ve bunun uygulanma usulü belirlenmiştir. Bu maddeye göre, işverene çalışanın (tam maddi sorumluluk halleri hariç) kusuruyla verdiği zararın ortalama aylık ücretini aşmayan tutarı, işverenin emriyle çalışanın maaşından kesilebilir. Peki hangi sınırlar içinde?
En sık yapılan hata, meblağın tek seferde tamamen kesilmesidir. Oysa bilinmelidir ki, mevcut durumda çalışanın ortalama maaşı 800 manat olsa bile, 650 manatın tamamı bir defada kesilemez. Kanun hükümleri, bu durumda maaş ödenirken yapılacak kesintilerin toplamının çalışana ödenmesi gereken maaşın %20’sinden fazla olamayacağını öngörür. Yani her durumda sadece 130 manat kesinti yapılabilir:
650 × %20 = 130 manat.
Kalan 870 manat ise yalnızca mahkeme kararı ve icra belgesi ile tahsil edilebilir.
Çalışanın ortalama maaşı kadar veya tam maddi sorumluluk taşımasından bağımsız olarak, zararın ödenmesinde kanunda belirlenen sınırlamalar dikkate alınmalıdır. İş Kanunu’nun 176. maddesinde, maaştan yapılan kesintilerin miktarına ilişkin sınırlamalar yer almaktadır. Buna göre üç oran öngörülmüştür: maaşın %20’si; maaşın %50’si; maaşın %70’i.
Hangi hallerde hangi oranda kesinti yapılabilir?
- %20 oranında: Maaş ödenirken yapılan tüm kesintilerin toplamı, çalışana ödenmesi gereken maaşın %20’sinden fazla olamaz. Bazı istisnalar hariç, bu oranın üzerinde kesinti yapılamaz.
- %50 oranında: “İcra Hakkında” Kanunda öngörülen hallerde, maaştan yapılan kesintilerin toplamı %50’yi geçemez. Kanunun 65. maddesine göre, birden fazla icra belgesi olduğunda dahi, borçlunun gelirinin %50’si kendisine bırakılmalıdır.
- %70 oranında: Aşağıdaki durumlarda kesintiler %70’e kadar çıkabilir:
- nafaka ödemeleri,
- sağlığa verilen zararın tazmini,
- aileyi geçindirenin kaybı nedeniyle mağdurlara ödenen tazminat,
- suçtan doğan zararların tazmini.
Eğer zarar çalışanın tam maddi sorumluluk taşıdığı durumda meydana gelmişse, tutar çalışanın ortalama maaşını aşıyorsa ve çalışan gönüllü olarak ödemekten kaçınıyorsa, işverenin başvurusu üzerine zarar yalnızca mahkeme kararıyla tahsil edilebilir.
Görüldüğü üzere, çalışanın ister ortalama maaş kadar sorumluluk taşıdığı, ister tam maddi sorumluluk taşıdığı hallerde, mahkeme kararı olmadan maaştan yapılan kesintilerin toplamı %20’yi aşamaz.
Örnekteki durumda işçinin iş sözleşmesi feshedildiği için kalan zararın akıbetine gelince; belirtmek gerekir ki, iş ilişkilerinin sona ermesi, kusurlu tarafı maddi sorumluluktan kurtarmaz. Zarar vermekten kusurlu olan taraf, ceza, idari veya diğer sorumluluklara tabi tutulmasından bağımsız olarak, maddi zararı kanunda öngörülen şekilde ödemek zorundadır. Ancak bu, yalnızca mahkeme yoluyla gerçekleştirilebilir. İşverenin bu hususa dikkat etmemesi halinde, çalışan şikâyet edebilir ve sorumlu kişiler İdari Suçlar Kanunu’nun 192. maddesine göre 700–1500 manat arasında para cezasına çarptırılabilir.
Uygulamada sıkça karşılaştığımız durumlardan biri de çalışanın işverene zarar vererek işten ayrılmasıdır.
Örnek: “XX” şekerleme firmasının sürücü-sevkiyatçısı (tam maddi sorumluluk sözleşmesi yapılmıştır), müşterilerden sattığı malların parasını nakit olarak almış ve 1.000 manat tutarındaki meblağı haksız yere zimmetine geçirmiştir. Bu durum işveren tarafından öğrenildikten sonra, çalışan kanuna uygun şekilde işten çıkarılmıştır. İşten ayrılırken çalışana çalıştığı günler için 450 manat maaş ve kullanılmamış izin günleri için 200 manat tutarında tazminat hesaplanmıştır.
Bu durumda maddi zarardan dolayı ondan ne kadar kesinti yapılabilir? Böyle hallerde işveren, zimmete para geçirme gerekçesiyle iş sözleşmesini feshederken çalışana hiçbir ödeme yapmayabilir mi?
Uygulamada işverenlerden sıkça duyuyoruz ki, iş kanununu yeterince bilmediklerinden ve konuya duygusal yaklaştıklarından, bu gibi hallerde çalışana hiçbir maaş ödemiyorlar.
Bu meseleyle ilgili önce birkaç soruya cevap vermek gerekir:
1. Çalışan verdiği zarardan dolayı ne ölçüde sorumludur?
2. Çalışan sorumlu ise, hak ettiği ödemelerden zararın ne kadarı kesilebilir?
3. Zararın kesinti yöntemi ve süreci nasıl olmalıdır?
İş Kanununda zararla ilgili birkaç noktaya özellikle dikkat etmek gerekir. Bunu iki başlık altında inceleyebiliriz: maddi zarar ve manevi zarar.
Maddi ve manevi zararı şu şekilde sınıflandırabiliriz:
- çalışan tarafından işverene verilen maddi zarar,
- işveren tarafından çalışana verilen maddi zarar,
- işveren tarafından iş sahibine verilen zarar,
- taraflardan birinin diğerine verdiği manevi zarar.
İşveren, iş sahibiyle yaptığı iş sözleşmesine dayanarak kendi hukuka aykırı fiilleri sonucu iş sahibine verdiği zarardan bu Kanun ve diğer normatif hukuki aktlarla belirlenen şekilde ve durumlarda tam maddi sorumluluk taşır. Yani, tam maddi sorumluluk sözleşmesi yapılmadığında, fiilinde suç unsuru olan eylemler hariç, diğer durumlarda işverenin uğradığı zarar için çalışan yalnızca ortalama aylık ücreti kadar maddi sorumluluk taşır. Örnekte ise çalışan tam maddi sorumluluk sözleşmesi yaptığı için ondan doğan zarar tamamen tahsil edilebilir (İş Kanunu’nun 200. maddesi).
Ancak kesinti yöntemiyle ilgili şunu bilmek gerekir: çalışan gönüllü olarak ödemek istemezse, tam maddi sorumluluk taşıdığı durumda bile ortalama ücretini aşan kısım sadece mahkeme kararıyla tahsil edilebilir (İş Kanunu’nun 205. maddesi).
İş Kanunu’nun 175. maddesinde, maaştan kesintiye izin verilen durumlar ve bunun uygulanma usulü belirlenmiştir. Bu maddeye göre, işverene çalışanın (tam maddi sorumluluk halleri hariç) kusuruyla verdiği zararın ortalama aylık ücretini aşmayan tutarı, işverenin emriyle çalışanın maaşından kesilebilir. Peki hangi sınırlar içinde?
En sık yapılan hata, meblağın tek seferde tamamen kesilmesidir. Oysa bilinmelidir ki, mevcut durumda çalışanın ortalama maaşı 800 manat olsa bile, 650 manatın tamamı bir defada kesilemez. Kanun hükümleri, bu durumda maaş ödenirken yapılacak kesintilerin toplamının çalışana ödenmesi gereken maaşın %20’sinden fazla olamayacağını öngörür. Yani her durumda sadece 130 manat kesinti yapılabilir:
650 × %20 = 130 manat.
Kalan 870 manat ise yalnızca mahkeme kararı ve icra belgesi ile tahsil edilebilir.
Çalışanın ortalama maaşı kadar veya tam maddi sorumluluk taşımasından bağımsız olarak, zararın ödenmesinde kanunda belirlenen sınırlamalar dikkate alınmalıdır. İş Kanunu’nun 176. maddesinde, maaştan yapılan kesintilerin miktarına ilişkin sınırlamalar yer almaktadır. Buna göre üç oran öngörülmüştür: maaşın %20’si; maaşın %50’si; maaşın %70’i.
Hangi hallerde hangi oranda kesinti yapılabilir?
- %20 oranında: Maaş ödenirken yapılan tüm kesintilerin toplamı, çalışana ödenmesi gereken maaşın %20’sinden fazla olamaz. Bazı istisnalar hariç, bu oranın üzerinde kesinti yapılamaz.
- %50 oranında: “İcra Hakkında” Kanunda öngörülen hallerde, maaştan yapılan kesintilerin toplamı %50’yi geçemez. Kanunun 65. maddesine göre, birden fazla icra belgesi olduğunda dahi, borçlunun gelirinin %50’si kendisine bırakılmalıdır.
- %70 oranında: Aşağıdaki durumlarda kesintiler %70’e kadar çıkabilir:
- nafaka ödemeleri,
- sağlığa verilen zararın tazmini,
- aileyi geçindirenin kaybı nedeniyle mağdurlara ödenen tazminat,
- suçtan doğan zararların tazmini.
Eğer zarar çalışanın tam maddi sorumluluk taşıdığı durumda meydana gelmişse, tutar çalışanın ortalama maaşını aşıyorsa ve çalışan gönüllü olarak ödemekten kaçınıyorsa, işverenin başvurusu üzerine zarar yalnızca mahkeme kararıyla tahsil edilebilir.
Görüldüğü üzere, çalışanın ister ortalama maaş kadar sorumluluk taşıdığı, ister tam maddi sorumluluk taşıdığı hallerde, mahkeme kararı olmadan maaştan yapılan kesintilerin toplamı %20’yi aşamaz.
Örnekteki durumda işçinin iş sözleşmesi feshedildiği için kalan zararın akıbetine gelince; belirtmek gerekir ki, iş ilişkilerinin sona ermesi, kusurlu tarafı maddi sorumluluktan kurtarmaz. Zarar vermekten kusurlu olan taraf, ceza, idari veya diğer sorumluluklara tabi tutulmasından bağımsız olarak, maddi zararı kanunda öngörülen şekilde ödemek zorundadır. Ancak bu, yalnızca mahkeme yoluyla gerçekleştirilebilir. İşverenin bu hususa dikkat etmemesi halinde, çalışan şikâyet edebilir ve sorumlu kişiler İdari Suçlar Kanunu’nun 192. maddesine göre 700–1500 manat arasında para cezasına çarptırılabilir.