tr
Taşıt alım satımı hangi usulle resmileştirilir?
Taşıt alım satımı hangi usulle resmileştirilir?
Birçok durumda uygulamada karşılaştığımız meselelerden biri de vergi mükellefleri tarafından taşıtların satın alınması ve kısa sürede satılması gibi işlemlerdir. Peki, bu tür işlemler vergi veya muhasebe kayıtlarında nasıl resmileştirilmelidir?
Konu ile ilgili olarak Altay Ceferov örnekler üzerinden açıklık getiriyor.
Örnek 1: “AA” LTD, ağustos ayının başında bayiden 100.000 manat değerinde yeni bir taşıt satın almıştır. Şirket yönetimi ağustos ayının sonunda bu aracı 105.000 manata satmıştır.
Örnek 2: “AA” LTD, ağustos ayının başında bayiden 100.000 manat değerinde yeni bir taşıt satın almıştır. Şirket yönetiminin kararıyla araç eylül ayında 105.000 manata satılmıştır.
Örnek 3: “AA” LTD, ağustos ayının başında bayiden 20.000 manat değerinde eski (kullanılmış) bir taşıt satın almıştır. Daha sonra şirket yönetimi bu aracı satmaya karar vermiş ve ağustos ayının sonunda 21.000 manata satmıştır.
Bu durumlarda LTD, satın aldığı taşıtı vergi ve muhasebe kayıtlarında duran varlık (esas varlık) olarak mı dikkate almalıdır?
Bazı vergi mükellefleri bu tür durumlarda taşıtları duran varlık olarak kayda alıyor ve satış sırasında duran varlıkların elden çıkarılması olarak muhasebeleştiriyor.
Bazı vergi mükellefleri ise araçları mal olarak kayda alıyor ve satış sırasında satışın maliyetine dâhil ediyor. Sorumuza tam cevap bulmak için Vergi Kanunu’nun aşağıdaki maddelerine bakmalıyız.
Vergi Kanunu’nun 13.2.17’nci maddesine göre, duran varlıklar – kullanım süresi bir yıldan fazla ve değeri 500 manattan yüksek olan, ayrıca Vergi Kanunu’nun 114’üncü maddesine uygun olarak amortismana tabi olan maddi varlıklardır.
Vergi Kanunu’nun 13.2.8’inci maddesinde ise mal – herhangi bir maddi veya maddi olmayan varlık (aktif), dâhil olmak üzere elektrik ve ısı enerjisi, gaz, su vb. olarak tanımlanmıştır.
Ayrıca, 16 No’lu Uluslararası Muhasebe Standardında (UMS) şu hususlar yer almaktadır:
Tanıma:
Arazi, bina ve ekipman yalnız aşağıdaki koşullar sağlandığında aktif olarak tanınmalıdır:
(a) söz konusu varlıktan işletmeye gelecekte ekonomik fayda akışı muhtemelse;
(b) varlığın değeri güvenilir biçimde ölçülebiliyorsa.
Bilindiği üzere taşıtlar maddi varlıklardır. Bununla birlikte, hem Vergi Kanunu hem de UMS’un gerekliliklerine göre, maddi varlıkların duran varlık (arazi, bina ve ekipman) olarak kayda alınabilmesi için öncelikle kullanım süresinin bir yıldan fazla olması gerekir. Örneklerimizde de taşıtların kullanım süresi yıllarla ölçülmektedir.
Vergi Kanunu’nun temel şartlarından biri, amortismana tabi maddi varlıkların duran varlık olarak kayda alınabilmesidir. 16 No’lu UMS’a göre de varlığın arazi, bina ve ekipman olarak tanınabilmesi için gelecekte ekonomik fayda sağlaması gerekir.
Peki, amortismana tabi maddi varlıklar denildiğinde ne anlaşılır?
Bu ifade aslında 16 No’lu UMS’da belirtilen gelecekteki ekonomik fayda ile aynı anlama gelmektedir. Yani, maddi varlık yalnızca kullanıma alındığında amortismana tabi tutulur.
Eğer maddi varlık kullanıma alınmamışsa, amortisman ayrılmayacak ve vergi mükellefine gelecekte ekonomik fayda da sağlamayacaktır. Bu nedenle, örneklerimizde asıl önemli nokta “AA” LTD’nin satın aldığı aracın hangi amaçla alındığı ve kullanıma girip girmediğidir. Her üç örnekte de bu kritik bir husustur.
İlk ve ikinci örneğimizde şirket yeni araç satın almış ve devlet plakasını da almıştır. Ancak satın alma anında şirketin amacı aracı kullanmak değil, satmak olmuştur. Bu durumda araç kullanıma alınmadığından amortisman ayrılmamış, gelecekte ekonomik fayda sağlanmamış olacaktır. Dolayısıyla duran varlık olarak kayda alınmayacak, 100.000 manat değerindeki araç mal olarak muhasebeleştirilecektir. Daha sonra satış yapıldığında bu tutar malın maliyetine dâhil edilerek esas faaliyet geliri olarak kabul edilecektir.
Bu, ikinci örnek için de geçerlidir. Alımın ağustosta, satışın eylülde olmasına rağmen araç yine de fiilen kullanıma alınmamıştır.
Üçüncü örnekte ise araç satıcıda duran varlık olarak kayda alınmıştır. Burada da önemli olan nokta “AA” LTD’nin aldığı aracın kullanıma girip girmediğidir. Yani satıcıda araç duran varlık olarak kayda alınmış olsa da, alıcı açısından Vergi Kanunu ve UMS 16’nın şartları geçerlidir. Bu durumda “AA” LTD aracı kullanıma almadığından 20.000 manatlık varlığı mal olarak dikkate alacak ve satışta maliyet olarak değerlendirecektir.
Diyelim ki her üç örnekte de LTD aracı satın alıp kullanıma aldıktan sonra satmaya karar vermiştir. Bu durumda yönetim, Vergi Kanunu ve UMS 16’nın gerekliliklerine göre aracı duran varlık olarak kayda almalı ve satış sırasında duran varlığın net defter değerini elden çıkarılmış varlık olarak silmelidir.
Okuyuculara aktarmak istediğimiz esas nokta şudur ki, bu tür işlemler doğru şekilde muhasebeleştirildiğinde, yıllık kurumlar vergisi beyannamesi vergi idaresine sunulurken ve yıllık mali tablolar hazırlanıp raporlanırken büyük önem taşır.
Yani, yanlışlıkla malı duran varlık veya duran varlığı mal olarak kaydetmek, buna göre beyanname ve rapor düzenlemek, vergi idaresinden uyumsuzluk bildirimlerine yol açar. Ayrıca, mali tablo kullanıcılarına da hatalı bilgiler sunulmuş olur. Bu nedenle muhasebeciler ve denetçiler bu konularda dikkatli olmalıdır.
Birçok durumda uygulamada karşılaştığımız meselelerden biri de vergi mükellefleri tarafından taşıtların satın alınması ve kısa sürede satılması gibi işlemlerdir. Peki, bu tür işlemler vergi veya muhasebe kayıtlarında nasıl resmileştirilmelidir?
Konu ile ilgili olarak Altay Ceferov örnekler üzerinden açıklık getiriyor.
Örnek 1: “AA” LTD, ağustos ayının başında bayiden 100.000 manat değerinde yeni bir taşıt satın almıştır. Şirket yönetimi ağustos ayının sonunda bu aracı 105.000 manata satmıştır.
Örnek 2: “AA” LTD, ağustos ayının başında bayiden 100.000 manat değerinde yeni bir taşıt satın almıştır. Şirket yönetiminin kararıyla araç eylül ayında 105.000 manata satılmıştır.
Örnek 3: “AA” LTD, ağustos ayının başında bayiden 20.000 manat değerinde eski (kullanılmış) bir taşıt satın almıştır. Daha sonra şirket yönetimi bu aracı satmaya karar vermiş ve ağustos ayının sonunda 21.000 manata satmıştır.
Bu durumlarda LTD, satın aldığı taşıtı vergi ve muhasebe kayıtlarında duran varlık (esas varlık) olarak mı dikkate almalıdır?
Bazı vergi mükellefleri bu tür durumlarda taşıtları duran varlık olarak kayda alıyor ve satış sırasında duran varlıkların elden çıkarılması olarak muhasebeleştiriyor.
Bazı vergi mükellefleri ise araçları mal olarak kayda alıyor ve satış sırasında satışın maliyetine dâhil ediyor. Sorumuza tam cevap bulmak için Vergi Kanunu’nun aşağıdaki maddelerine bakmalıyız.
Vergi Kanunu’nun 13.2.17’nci maddesine göre, duran varlıklar – kullanım süresi bir yıldan fazla ve değeri 500 manattan yüksek olan, ayrıca Vergi Kanunu’nun 114’üncü maddesine uygun olarak amortismana tabi olan maddi varlıklardır.
Vergi Kanunu’nun 13.2.8’inci maddesinde ise mal – herhangi bir maddi veya maddi olmayan varlık (aktif), dâhil olmak üzere elektrik ve ısı enerjisi, gaz, su vb. olarak tanımlanmıştır.
Ayrıca, 16 No’lu Uluslararası Muhasebe Standardında (UMS) şu hususlar yer almaktadır:
Tanıma:
Arazi, bina ve ekipman yalnız aşağıdaki koşullar sağlandığında aktif olarak tanınmalıdır:
(a) söz konusu varlıktan işletmeye gelecekte ekonomik fayda akışı muhtemelse;
(b) varlığın değeri güvenilir biçimde ölçülebiliyorsa.
Bilindiği üzere taşıtlar maddi varlıklardır. Bununla birlikte, hem Vergi Kanunu hem de UMS’un gerekliliklerine göre, maddi varlıkların duran varlık (arazi, bina ve ekipman) olarak kayda alınabilmesi için öncelikle kullanım süresinin bir yıldan fazla olması gerekir. Örneklerimizde de taşıtların kullanım süresi yıllarla ölçülmektedir.
Vergi Kanunu’nun temel şartlarından biri, amortismana tabi maddi varlıkların duran varlık olarak kayda alınabilmesidir. 16 No’lu UMS’a göre de varlığın arazi, bina ve ekipman olarak tanınabilmesi için gelecekte ekonomik fayda sağlaması gerekir.
Peki, amortismana tabi maddi varlıklar denildiğinde ne anlaşılır?
Bu ifade aslında 16 No’lu UMS’da belirtilen gelecekteki ekonomik fayda ile aynı anlama gelmektedir. Yani, maddi varlık yalnızca kullanıma alındığında amortismana tabi tutulur.
Eğer maddi varlık kullanıma alınmamışsa, amortisman ayrılmayacak ve vergi mükellefine gelecekte ekonomik fayda da sağlamayacaktır. Bu nedenle, örneklerimizde asıl önemli nokta “AA” LTD’nin satın aldığı aracın hangi amaçla alındığı ve kullanıma girip girmediğidir. Her üç örnekte de bu kritik bir husustur.
İlk ve ikinci örneğimizde şirket yeni araç satın almış ve devlet plakasını da almıştır. Ancak satın alma anında şirketin amacı aracı kullanmak değil, satmak olmuştur. Bu durumda araç kullanıma alınmadığından amortisman ayrılmamış, gelecekte ekonomik fayda sağlanmamış olacaktır. Dolayısıyla duran varlık olarak kayda alınmayacak, 100.000 manat değerindeki araç mal olarak muhasebeleştirilecektir. Daha sonra satış yapıldığında bu tutar malın maliyetine dâhil edilerek esas faaliyet geliri olarak kabul edilecektir.
Bu, ikinci örnek için de geçerlidir. Alımın ağustosta, satışın eylülde olmasına rağmen araç yine de fiilen kullanıma alınmamıştır.
Üçüncü örnekte ise araç satıcıda duran varlık olarak kayda alınmıştır. Burada da önemli olan nokta “AA” LTD’nin aldığı aracın kullanıma girip girmediğidir. Yani satıcıda araç duran varlık olarak kayda alınmış olsa da, alıcı açısından Vergi Kanunu ve UMS 16’nın şartları geçerlidir. Bu durumda “AA” LTD aracı kullanıma almadığından 20.000 manatlık varlığı mal olarak dikkate alacak ve satışta maliyet olarak değerlendirecektir.
Diyelim ki her üç örnekte de LTD aracı satın alıp kullanıma aldıktan sonra satmaya karar vermiştir. Bu durumda yönetim, Vergi Kanunu ve UMS 16’nın gerekliliklerine göre aracı duran varlık olarak kayda almalı ve satış sırasında duran varlığın net defter değerini elden çıkarılmış varlık olarak silmelidir.
Okuyuculara aktarmak istediğimiz esas nokta şudur ki, bu tür işlemler doğru şekilde muhasebeleştirildiğinde, yıllık kurumlar vergisi beyannamesi vergi idaresine sunulurken ve yıllık mali tablolar hazırlanıp raporlanırken büyük önem taşır.
Yani, yanlışlıkla malı duran varlık veya duran varlığı mal olarak kaydetmek, buna göre beyanname ve rapor düzenlemek, vergi idaresinden uyumsuzluk bildirimlerine yol açar. Ayrıca, mali tablo kullanıcılarına da hatalı bilgiler sunulmuş olur. Bu nedenle muhasebeciler ve denetçiler bu konularda dikkatli olmalıdır.