az
Müəssisənin və fərdi sahibkarın əmlak vergisinin hesablanması və ödənilməsi qaydaları
Müəssisənin və fərdi sahibkarın əmlak vergisinin hesablanması və ödənilməsi qaydaları
Vergitutma məqsədləri üçün müəssisənin və fərdi sahibkarın əsas vəsaitlərinin orta illik qalıq dəyəri Vergi Məcəlləsinin 202-ci maddəsinə uyğun şəkildə müəyyən edilir. Mövzunu vergi eksperti İsmayıl Bağırov şərh edir:
Vergi Məcəlləsinin 202-ci maddəsinə əsasən, müəssisənin və fərdi sahibkarın əsas vəsaitlərinin orta illik qalıq dəyəri aşağıda qeyd olunan 4 qaydada hesablanır:
1. Müəssisənin və fərdi sahibkarın əsas vəsaitlərinin hesabat ilinin əvvəlinə və sonuna qalıq dəyəri toplanıb ikiyə bölünür.
Misal 1: Tutaq ki müəssisənin əmlak vergisinə cəlb edilən əsas vəsaitlərinin qalıq dəyəri 1 yanvar 2018-cı il tarixə 20.000 manat, 31 dekabr 2018-cı il tarixə 10.000 manat olub. Bu halda, vergitutma məqsədləri üçün müəssisənin əmlakının orta illik qalıq dəyəri 15.000 manat təşkil edir və bu məbləğdən 150 manat əmlak vergisi hesablanır:
(20.000 + 10.000) : 2 = 15.000 manat;
15.000 x 1% = 150 manat.
2. Müəssisə və ya fərdi sahibkar hesabat ili ərzində yaradıldıqda və ya əmlak vergisi ödəyicisi olduqda, onların əsas vəsaitlərinin yaradıldığı və ya əmlak vergisi ödəyicisi olduğu tarixə və ilin sonuna qalıq dəyəri toplanaraq 24-ə bölünür və müəssisə yaradıldığı və ya əmlak vergisi ödəyicisi olduğu aydan sonra ilin sonuna qədər olan ayların sayına vurulur.
Misal 2: Tutaq ki, fərdi sahibkar 1 may 2018-ci tarixdə yaradılıb və yarandığı tarixə əmlak vergisinə cəlb edilən əsas vəsaitlərinin qalıq dəyəri 20.000 manat, 31 dekabr 2018-cı il tarixə isə 28.000 manat olub. Bu halda, vergitutma məqsədləri üçün müəssisənin əmlakının orta illik qalıq dəyəri 14.000 manat olacaq və bu məbləğdən 140 manat əmlak vergisi hesablanacaq:
(20.000 + 28.000) : 24) x 7 = 14.000 manat;
14.000 x 1% = 140 manat.
3. Müəssisə və ya fərdi sahibkar hesabat ili ərzində ləğv edildikdə onların əsas vəsaitlərinin ilin əvvəlinə və ləğv edildiyi tarixə qalıq dəyəri toplanaraq 24-ə bölunür və ilin əvvəlindən müəssisənin ləğv edildiyi aya qədər olan ayların sayına vurulur.
Misal 3: Tutaq ki, müəssisə 2018-cı ilin 16 sentyabr tarixində ləğv edilib və ləğv edildiyi tarixə əmlak vergisinə cəlb olunan əsas vəsaitlərinin qalıq dəyəri 20.000 manat, 1 yanvar 2018-cı il tarixə isə 28.000 manat təşkil edib. Bu halda, vergitutma məqsədləri üçün müəssisənin əmlakının orta illik qalıq dəyəri 16.000 manat olacaq və bu məbləğdən 160 manat əmlak vergisi hesablanacaq:
(20.000 + 28.000) : 24) x 8 = 16.000 manat;
16.000 x 1% = 160 manat.
4. Kredit təşkilatı hesabat ili ərzində müflis elan olunduqda onun əmlakının ilin əvvəlinə və müflis elan olunduğu tarixə qalıq dəyəri toplanaraq 24-ə bölünür və ilin əvvəlindən kredit təşkilatının müflis elan olunduğu aya qədər olan ayların sayına vurulur.
Misal 4: 2023-cü ilin 20 may tarixində müflis elan edilən kredit təşkilatının ilin əvvəlinə və müflis elan edildiyi tarixə əmlak vergisinə cəlb edilən əsas vəsaitlərinin qalıq dəyəri aşağıdakı kimidir:
1 yanvar 2023-cü il tarixə 150.000 manat, 20 may 2022-cı il tarixə 50.000 manat.
Vergitutma məqsədləri üçün müflis elan edilən kredit təşkilatının əmlakının orta illik qalıq dəyəri 33.333,32 manat, əmlak vergisi isə 333.33 manat olacaq:
((150.000 + 50.000) : 24) x 4 = 33.333,32 manat;
33.333,32 x 1% = 333.33 manat.
Vergi Məcəlləsinin 201.1.1-ci maddəsinə əsasən, müəssisənin və fərdi sahibkarın əsas vəsaitləri qalıq dəyərindən artıq qiymətə sığortalandığı halda, əmlak vergisi Vergi Məcəlləsinin 14-cü maddəsinə görə, sığortalanma tarixinə əmlakın bazar dəyərinə uyğun müəyyən edilmiş dəyərə əmlak vergisinin dərəcəsi tətbiq olunmaqla hesablanır. Sığortalanan əsas vəsaitlərin dəyəri bazar qiyməti nəzərə alınmaqla müəyyən edildiyi halda, Vergi Məcəlləsinin 202-ci maddəsinin müddəaları tətbiq edilmir.
Misal 5: Tutaq ki, “A” müəssisəsinin əmlakının qalıq dəyəri 150.000 manat olub, lakin bu dəyərdən artıq qiymətə - 180.000 manata sığortalanıb və əmlakın sığortalanma tarixinə bazar qiymətinin 160.000 manat olduğu müəyyən edilib. Bu halda, vergitutma məqsədləri üçün müəssisənin əmlakının orta illik qalıq dəyəri yox, əmlakın bazar qiyməti, yəni 160.000 manat əsas götürülərək hesablanacaq və əmlak vergisinin məbləği 1.600 manat təşkil edəcək:
160.000 x 1% = 1.600 manat.
Qeyd edək ki, əgər müəssisənin əmlakı qalıq dəyəri ilə eyni qiymətə və ya qalıq dəyərindən aşağı qiymətə sığortalanarsa, o halda əmlak vergisi, Vergi Məcəlləsinin 202-ci maddəsinə əsasən, müəssisənin əmlakının orta illik qalıq dəyərindən hesablanır.
Müəssisənin və fərdi sahibkarın əmlak vergisi üçün vergi dövrü təqvim ili sayılır. Məcəllənin 201.3-cü maddəsində göstərilib ki, müəssisələr və fərdi sahibkarlar cari vergi ödəmələri kimi hər rübün ikinci ayının 15-dən gec olmayaraq əvvəlki ildəki əmlak vergisinin məbləğinin 20 faizi həcmində vergi ödəyir.
Misal 6: Müəssisə 2023-ci ildə 640 manat əmlak vergisi hesablayıb. Həmin müəssisə 2024-cü ilin birinci rübü üçün 128 manat məbləğində cari ödəməni hesablamalı və fevral ayının 15-nə qədər dövlət büdcəsinə ödəməlidir:
640 x 20% = 128 manat.
Əvvəlki hesabat ilində əmlak vergisi ödəyicisi olmayan və növbəti ildə bu verginin ödəyicisi olan, habelə yeni yaradılmış və əmlak vergisi ödəyicisi olan hüquqi şəxslər və fərdi sahibkarlar əsas vəsaitlərin əldə edildiyi rübdən sonra hər rübün ikinci ayının 15-dən gec olmayaraq həmin əmlaka görə hesablanmalı olan illik əmlak vergisi məbləğinin 20 faizi miqdarında cari vergi ödəmələrini həyata keçirirlər.
Əmlak vergisi üzrə cari vergi ödəmələri vergi ili üçün vergi ödəyicisindən tutulan verginin məbləğinə aid edilir.
Vergitutma məqsədləri üçün müəssisənin və fərdi sahibkarın əsas vəsaitlərinin orta illik qalıq dəyəri Vergi Məcəlləsinin 202-ci maddəsinə uyğun şəkildə müəyyən edilir. Mövzunu vergi eksperti İsmayıl Bağırov şərh edir:
Vergi Məcəlləsinin 202-ci maddəsinə əsasən, müəssisənin və fərdi sahibkarın əsas vəsaitlərinin orta illik qalıq dəyəri aşağıda qeyd olunan 4 qaydada hesablanır:
1. Müəssisənin və fərdi sahibkarın əsas vəsaitlərinin hesabat ilinin əvvəlinə və sonuna qalıq dəyəri toplanıb ikiyə bölünür.
Misal 1: Tutaq ki müəssisənin əmlak vergisinə cəlb edilən əsas vəsaitlərinin qalıq dəyəri 1 yanvar 2018-cı il tarixə 20.000 manat, 31 dekabr 2018-cı il tarixə 10.000 manat olub. Bu halda, vergitutma məqsədləri üçün müəssisənin əmlakının orta illik qalıq dəyəri 15.000 manat təşkil edir və bu məbləğdən 150 manat əmlak vergisi hesablanır:
(20.000 + 10.000) : 2 = 15.000 manat;
15.000 x 1% = 150 manat.
2. Müəssisə və ya fərdi sahibkar hesabat ili ərzində yaradıldıqda və ya əmlak vergisi ödəyicisi olduqda, onların əsas vəsaitlərinin yaradıldığı və ya əmlak vergisi ödəyicisi olduğu tarixə və ilin sonuna qalıq dəyəri toplanaraq 24-ə bölünür və müəssisə yaradıldığı və ya əmlak vergisi ödəyicisi olduğu aydan sonra ilin sonuna qədər olan ayların sayına vurulur.
Misal 2: Tutaq ki, fərdi sahibkar 1 may 2018-ci tarixdə yaradılıb və yarandığı tarixə əmlak vergisinə cəlb edilən əsas vəsaitlərinin qalıq dəyəri 20.000 manat, 31 dekabr 2018-cı il tarixə isə 28.000 manat olub. Bu halda, vergitutma məqsədləri üçün müəssisənin əmlakının orta illik qalıq dəyəri 14.000 manat olacaq və bu məbləğdən 140 manat əmlak vergisi hesablanacaq:
(20.000 + 28.000) : 24) x 7 = 14.000 manat;
14.000 x 1% = 140 manat.
3. Müəssisə və ya fərdi sahibkar hesabat ili ərzində ləğv edildikdə onların əsas vəsaitlərinin ilin əvvəlinə və ləğv edildiyi tarixə qalıq dəyəri toplanaraq 24-ə bölunür və ilin əvvəlindən müəssisənin ləğv edildiyi aya qədər olan ayların sayına vurulur.
Misal 3: Tutaq ki, müəssisə 2018-cı ilin 16 sentyabr tarixində ləğv edilib və ləğv edildiyi tarixə əmlak vergisinə cəlb olunan əsas vəsaitlərinin qalıq dəyəri 20.000 manat, 1 yanvar 2018-cı il tarixə isə 28.000 manat təşkil edib. Bu halda, vergitutma məqsədləri üçün müəssisənin əmlakının orta illik qalıq dəyəri 16.000 manat olacaq və bu məbləğdən 160 manat əmlak vergisi hesablanacaq:
(20.000 + 28.000) : 24) x 8 = 16.000 manat;
16.000 x 1% = 160 manat.
4. Kredit təşkilatı hesabat ili ərzində müflis elan olunduqda onun əmlakının ilin əvvəlinə və müflis elan olunduğu tarixə qalıq dəyəri toplanaraq 24-ə bölünür və ilin əvvəlindən kredit təşkilatının müflis elan olunduğu aya qədər olan ayların sayına vurulur.
Misal 4: 2023-cü ilin 20 may tarixində müflis elan edilən kredit təşkilatının ilin əvvəlinə və müflis elan edildiyi tarixə əmlak vergisinə cəlb edilən əsas vəsaitlərinin qalıq dəyəri aşağıdakı kimidir:
1 yanvar 2023-cü il tarixə 150.000 manat, 20 may 2022-cı il tarixə 50.000 manat.
Vergitutma məqsədləri üçün müflis elan edilən kredit təşkilatının əmlakının orta illik qalıq dəyəri 33.333,32 manat, əmlak vergisi isə 333.33 manat olacaq:
((150.000 + 50.000) : 24) x 4 = 33.333,32 manat;
33.333,32 x 1% = 333.33 manat.
Vergi Məcəlləsinin 201.1.1-ci maddəsinə əsasən, müəssisənin və fərdi sahibkarın əsas vəsaitləri qalıq dəyərindən artıq qiymətə sığortalandığı halda, əmlak vergisi Vergi Məcəlləsinin 14-cü maddəsinə görə, sığortalanma tarixinə əmlakın bazar dəyərinə uyğun müəyyən edilmiş dəyərə əmlak vergisinin dərəcəsi tətbiq olunmaqla hesablanır. Sığortalanan əsas vəsaitlərin dəyəri bazar qiyməti nəzərə alınmaqla müəyyən edildiyi halda, Vergi Məcəlləsinin 202-ci maddəsinin müddəaları tətbiq edilmir.
Misal 5: Tutaq ki, “A” müəssisəsinin əmlakının qalıq dəyəri 150.000 manat olub, lakin bu dəyərdən artıq qiymətə - 180.000 manata sığortalanıb və əmlakın sığortalanma tarixinə bazar qiymətinin 160.000 manat olduğu müəyyən edilib. Bu halda, vergitutma məqsədləri üçün müəssisənin əmlakının orta illik qalıq dəyəri yox, əmlakın bazar qiyməti, yəni 160.000 manat əsas götürülərək hesablanacaq və əmlak vergisinin məbləği 1.600 manat təşkil edəcək:
160.000 x 1% = 1.600 manat.
Qeyd edək ki, əgər müəssisənin əmlakı qalıq dəyəri ilə eyni qiymətə və ya qalıq dəyərindən aşağı qiymətə sığortalanarsa, o halda əmlak vergisi, Vergi Məcəlləsinin 202-ci maddəsinə əsasən, müəssisənin əmlakının orta illik qalıq dəyərindən hesablanır.
Müəssisənin və fərdi sahibkarın əmlak vergisi üçün vergi dövrü təqvim ili sayılır. Məcəllənin 201.3-cü maddəsində göstərilib ki, müəssisələr və fərdi sahibkarlar cari vergi ödəmələri kimi hər rübün ikinci ayının 15-dən gec olmayaraq əvvəlki ildəki əmlak vergisinin məbləğinin 20 faizi həcmində vergi ödəyir.
Misal 6: Müəssisə 2023-ci ildə 640 manat əmlak vergisi hesablayıb. Həmin müəssisə 2024-cü ilin birinci rübü üçün 128 manat məbləğində cari ödəməni hesablamalı və fevral ayının 15-nə qədər dövlət büdcəsinə ödəməlidir:
640 x 20% = 128 manat.
Əvvəlki hesabat ilində əmlak vergisi ödəyicisi olmayan və növbəti ildə bu verginin ödəyicisi olan, habelə yeni yaradılmış və əmlak vergisi ödəyicisi olan hüquqi şəxslər və fərdi sahibkarlar əsas vəsaitlərin əldə edildiyi rübdən sonra hər rübün ikinci ayının 15-dən gec olmayaraq həmin əmlaka görə hesablanmalı olan illik əmlak vergisi məbləğinin 20 faizi miqdarında cari vergi ödəmələrini həyata keçirirlər.
Əmlak vergisi üzrə cari vergi ödəmələri vergi ili üçün vergi ödəyicisindən tutulan verginin məbləğinə aid edilir.