tr
Kar vergisinden muaf işletmelerde amortisman ayırmalarının hesaplanması
Kar vergisinden muaf işletmelerde amortisman ayırmalarının hesaplanması
Konu vergi uzmanı Azer Qənbərov tarafından açıklanıyor. Bilindiği gibi, bazı faaliyet alanlarında, örneğin tarım ürünleri üreten işletmelerde, sanayi veya teknoloji parkı rezidanslarında, KOBİ kümelenme şirketlerinde, Vergi Kanunu’nun 106. maddesindeki ilgili hükümlerine dayanarak, 13 yıl (2014 yılından itibaren), 10 yıl ve 7 yıl süreyle (kayıt tarihinden itibaren) kar vergisinden muafiyet uygulanmaktadır. Bu süre zarfında, işletme düşük ya da yüksek kar elde etse de, elde edilen ve vergiye tabi tutulması gereken kara o dönemde kar vergisi hesaplanmaz.
Aynı zamanda, Vergi Kanunu’nun 121.3. maddesine göre, vergi mükelleflerinin kar (gelir) vergisi indirimi hakkı olduğu dönemde, amortisman ve bakım giderlerinin standartların altında uygulanmasından doğan miktarlar, indirimin sona ermesinden sonraki yıllarda gelirden düşülecek miktarlara eklenmez. Bu durumda, amortisman hesaplamalarının yapılması veya yapılmaması meselesi işletme için hangi durumlarda daha avantajlı olacağı sorusunu gündeme getirmektedir.
Vergi Kanunu’nun 114.4. maddesine göre, herhangi bir kategoriye ait olan gayrimenkuller için belirlenen amortisman oranlarının altında bir oran uygulanırsa, bunun sonucunda oluşan fark, sonraki yıllarda amortismanın gelirden düşülecek tutarına eklenebilir. Peki, amortisman oranı düşürülürse ya da genel olarak amortisman hesaplamaları yapılmazsa ve gelecekte düşük oran uygulanması sonucu oluşan tutarlar, vergi beyannamesinde gelecek yıllar için belirtilmezse, işletme, kar vergisi hesaplandığı dönemde bu gayrimenkuller için standart oranda amortisman hesaplayarak gelirden düşülen giderlere ekleyebilir mi?
Örnek: Bir sanayi veya teknoloji parkı rezidansında bulunan herhangi bir işletmeyi örnek alalım. Sanayi veya teknoloji parkında kayıtlı olan kişiler, bu parkta kayıt oldukları tarihten itibaren 10 yıl boyunca elde ettikleri gelirlerden kar vergisinden muaf tutulur. İşletmenin kayıtlı olduğu yılın başında 10.000.000 manat değerinde bir ekipmanı varsa ve o yıl boyunca amortisman ayırmalarını yapmadan düşük orandan doğan miktarları raporlamazsa, hangi vergi riskleri ortaya çıkabilir?
Eğer işletme kar vergisinden muaf olmasaydı, yukarıda belirtilen ekipman için maksimum amortisman oranının altında aşağıdaki şekilde bir oran uygulayabilirdi:
1. Ekipmanların başlangıç maliyeti, azalan bakiye yöntemiyle amortize edilir, bakiye değer %20 düşürülür ve amortisman giderlerinde “0” yazılır. Kullanılmayan %20 amortisman tutarı ise gelecekteki giderlerde veya diğer varlıklarda yer alır. Bu durumda, gayrimenkul vergisi için bakiye değer azalır. Ancak, sanayi veya teknoloji parkı rezidansları, parkta kullandıkları gayrimenkuller için emlak vergisinden muaf olduklarından vergi riski oluşmaz. Sadece 10 yıl sonra emlak vergisi hesaplanırken vergi miktarının azalması etkili olur. Eğer işletmenin faaliyeti kar vergisinden muafiyet dönemiyle örtüşüyorsa, amortisman tutarı gelecekte de kullanılmayacaktır.
2. Ekipmanın başlangıç maliyeti amortize edilmez ve herhangi bir "amortisman fonu" oluşturulmaz, yani gelecekte kullanılacak amortisman tutarı birikmez. İşletme yöneticisinin kararıyla, gayrimenkullere düşük amortisman oranı uygulanabilir veya hiç amortisman uygulanmayıp, sonraki yıllarda amortisman yapılabilir. Bu durumda, gayrimenkulün kalan değeri olduğu gibi kalır ve kar vergisinden muafiyet dönemi sona erdikten sonra oran dahilinde amortisman yapılır. Önceki yıllarda kullanılmayan tutarlar raporlarda yer almadığı için, bu tutarların tanınıp tanınmaması meselesi gündeme gelmez. Emlak vergisi ise, kar vergisinden muafiyet dönemi sona erdikten sonra, kalan değer yüksek olduğundan daha fazla hesaplanacaktır.
3. Ekipmanın başlangıç maliyeti %5 ile amortize edilir ve yine herhangi bir "amortisman fonu" oluşturulmaz. Gelirden düşülen giderlerde de %5 ile bu tutar yer alır. Böylece, 10 yıl sonra ekipmanın kalan değeri %5 amortize edilerek, kar vergisi amaçları için gelirden düşülen giderlere dahil edilir. Bu durumda da 10 yıl sonra emlak vergisi, daha yüksek bir tutar üzerinden hesaplanacaktır.
Görüldüğü gibi, 2. ve 3. durumlarda, önceki yıllarda kullanılmayan amortisman tutarları raporlarda yer almadığı için, işletme, vergi kanununun hükümleri çerçevesinde amortismanı gelirlerine uygun olarak düşük oranda uygular ve gelecek raporlama dönemlerinde bu tutarları kullanmadan sadece mevcut raporlama yılı için kabul edilebilecek amortisman ayırmalarını gelirden düşülen giderlere dahil eder.
Konu vergi uzmanı Azer Qənbərov tarafından açıklanıyor. Bilindiği gibi, bazı faaliyet alanlarında, örneğin tarım ürünleri üreten işletmelerde, sanayi veya teknoloji parkı rezidanslarında, KOBİ kümelenme şirketlerinde, Vergi Kanunu’nun 106. maddesindeki ilgili hükümlerine dayanarak, 13 yıl (2014 yılından itibaren), 10 yıl ve 7 yıl süreyle (kayıt tarihinden itibaren) kar vergisinden muafiyet uygulanmaktadır. Bu süre zarfında, işletme düşük ya da yüksek kar elde etse de, elde edilen ve vergiye tabi tutulması gereken kara o dönemde kar vergisi hesaplanmaz.
Aynı zamanda, Vergi Kanunu’nun 121.3. maddesine göre, vergi mükelleflerinin kar (gelir) vergisi indirimi hakkı olduğu dönemde, amortisman ve bakım giderlerinin standartların altında uygulanmasından doğan miktarlar, indirimin sona ermesinden sonraki yıllarda gelirden düşülecek miktarlara eklenmez. Bu durumda, amortisman hesaplamalarının yapılması veya yapılmaması meselesi işletme için hangi durumlarda daha avantajlı olacağı sorusunu gündeme getirmektedir.
Vergi Kanunu’nun 114.4. maddesine göre, herhangi bir kategoriye ait olan gayrimenkuller için belirlenen amortisman oranlarının altında bir oran uygulanırsa, bunun sonucunda oluşan fark, sonraki yıllarda amortismanın gelirden düşülecek tutarına eklenebilir. Peki, amortisman oranı düşürülürse ya da genel olarak amortisman hesaplamaları yapılmazsa ve gelecekte düşük oran uygulanması sonucu oluşan tutarlar, vergi beyannamesinde gelecek yıllar için belirtilmezse, işletme, kar vergisi hesaplandığı dönemde bu gayrimenkuller için standart oranda amortisman hesaplayarak gelirden düşülen giderlere ekleyebilir mi?
Örnek: Bir sanayi veya teknoloji parkı rezidansında bulunan herhangi bir işletmeyi örnek alalım. Sanayi veya teknoloji parkında kayıtlı olan kişiler, bu parkta kayıt oldukları tarihten itibaren 10 yıl boyunca elde ettikleri gelirlerden kar vergisinden muaf tutulur. İşletmenin kayıtlı olduğu yılın başında 10.000.000 manat değerinde bir ekipmanı varsa ve o yıl boyunca amortisman ayırmalarını yapmadan düşük orandan doğan miktarları raporlamazsa, hangi vergi riskleri ortaya çıkabilir?
Eğer işletme kar vergisinden muaf olmasaydı, yukarıda belirtilen ekipman için maksimum amortisman oranının altında aşağıdaki şekilde bir oran uygulayabilirdi:
1. Ekipmanların başlangıç maliyeti, azalan bakiye yöntemiyle amortize edilir, bakiye değer %20 düşürülür ve amortisman giderlerinde “0” yazılır. Kullanılmayan %20 amortisman tutarı ise gelecekteki giderlerde veya diğer varlıklarda yer alır. Bu durumda, gayrimenkul vergisi için bakiye değer azalır. Ancak, sanayi veya teknoloji parkı rezidansları, parkta kullandıkları gayrimenkuller için emlak vergisinden muaf olduklarından vergi riski oluşmaz. Sadece 10 yıl sonra emlak vergisi hesaplanırken vergi miktarının azalması etkili olur. Eğer işletmenin faaliyeti kar vergisinden muafiyet dönemiyle örtüşüyorsa, amortisman tutarı gelecekte de kullanılmayacaktır.
2. Ekipmanın başlangıç maliyeti amortize edilmez ve herhangi bir "amortisman fonu" oluşturulmaz, yani gelecekte kullanılacak amortisman tutarı birikmez. İşletme yöneticisinin kararıyla, gayrimenkullere düşük amortisman oranı uygulanabilir veya hiç amortisman uygulanmayıp, sonraki yıllarda amortisman yapılabilir. Bu durumda, gayrimenkulün kalan değeri olduğu gibi kalır ve kar vergisinden muafiyet dönemi sona erdikten sonra oran dahilinde amortisman yapılır. Önceki yıllarda kullanılmayan tutarlar raporlarda yer almadığı için, bu tutarların tanınıp tanınmaması meselesi gündeme gelmez. Emlak vergisi ise, kar vergisinden muafiyet dönemi sona erdikten sonra, kalan değer yüksek olduğundan daha fazla hesaplanacaktır.
3. Ekipmanın başlangıç maliyeti %5 ile amortize edilir ve yine herhangi bir "amortisman fonu" oluşturulmaz. Gelirden düşülen giderlerde de %5 ile bu tutar yer alır. Böylece, 10 yıl sonra ekipmanın kalan değeri %5 amortize edilerek, kar vergisi amaçları için gelirden düşülen giderlere dahil edilir. Bu durumda da 10 yıl sonra emlak vergisi, daha yüksek bir tutar üzerinden hesaplanacaktır.
Görüldüğü gibi, 2. ve 3. durumlarda, önceki yıllarda kullanılmayan amortisman tutarları raporlarda yer almadığı için, işletme, vergi kanununun hükümleri çerçevesinde amortismanı gelirlerine uygun olarak düşük oranda uygular ve gelecek raporlama dönemlerinde bu tutarları kullanmadan sadece mevcut raporlama yılı için kabul edilebilecek amortisman ayırmalarını gelirden düşülen giderlere dahil eder.