az
Mənfəət vergisindən azad müəssisələrdə amortizasiya ayırmalarının hesablanması
Mənfəət vergisindən azad müəssisələrdə amortizasiya ayırmalarının hesablanması
Mövzunu vergi eksperti Azər Qənbərov şərh edir. Məlum olduğu kimi, bir sıra fəaliyyət sahələri üzrə, məsələn, kənd təsərrüfatı məhsulları istehsal edən, eləcə də sənaye, yaxud texnologiyalar parkının rezidenti olan müəssisələrdə, KOB klaster şirkətlərində Vergi Məcəlləsinin 106-cı maddəsinin müvafiq müddəalarına əsasən 13 il (2014-cü ildən), 10 il və 7 il müddətinə (qeydiyyata alındıqları tarixdən) mənfəət vergisindən azadolma tətbiq edilir. Belə ki, az və ya çox mənfəət əldə etməsindən asılı olmayaraq, əldə olunmuş və vergiyə cəlb edilməli olan mənfəətə həmin müddət ərzində mənfəət vergisi hesablanmır.
Eyni zamanda, Vergi Məcəlləsinin 121.3-cü maddəsinə əsasən, vergi ödəyicisinin mənfəət (gəlir) vergisi üzrə güzəşt hüququ olduğu dövrdə amortizasiya və təmir xərcləri normalarından aşağı norma tətbiq edilməsi nəticəsində yaranan məbləğlər güzəşt hüququ başa çatdıqdan sonrakı illərin gəlirdən çıxılan məbləğlərinə əlavə edilmir. Belə olduğu təqdirdə, amortizasiya hesablamalarının aparılıb-aparılmaması məsələsinin müəssisə üçün hansı hallarda əlverişli olması ilə bağlı sual yaranır.
Vergi Məcəlləsinin 114.4-cü maddəsinə əsasən, hər hansı kateqoriyaya aid olan əsas vəsaitlər üzrə vergi ili üçün müəyyən edilmiş amortizasiya normalarından aşağı norma tətbiq olunduqda, bunun nəticəsində yaranan fərq növbəti vergi illərində amortizasiyanın gəlirdən çıxılan məbləğinə əlavə edilə bilər. Bəs amortizasiya normalarından aşağı norma tətbiq edildikdə və yaxud, ümumiyyətlə, amortizasiya hesablamaları aparılmadıqda və gələcəkdə aşağı norma tətbiq edilməsi nəticəsində yaranmış məbləğlər mənfəət vergisi bəyannaməsində gələcək dövrlər üçün əks etdirilmədikdə müəssisə mənfəət vergisi hesablandığı dövrlərdə həmin əsas vəsaitlərə norma daxilində amortizasiya hesablayaraq gəlirdən çıxılan xərclərə aid edə bilərmi?
Nümunə üçün sənaye və ya texnologiyalar parkının rezidenti olan hər hansı müəssisənin timsalında məsələyə baxaq.
Misal: Sənaye, yaxud texnologiyalar parkının rezidenti olan şəxslərin sənaye, yaxud texnologiyalar parkında qeydiyyata alındığı tarixdən etibarən əldə etdikləri gəlirləri 10 il müddətinə mənfəət vergisindən azad edilib. Müəssisənin qeydiyyata alındığı ilin əvvəlinə 10.000.000 manat dəyərində avadanlığı varsa və həmin illər ərzində amortizasiya ayırmalarını aparmadan normadan aşağı yaranmış məbləğləri hesabatda əks etdirmədiyi təqdirdə, hansı vergi riskləri yarana bilər?
Müəssisə mənfəət vergisindən azad olmadığı halda, yuxarıda qeyd olunan avadanlıqlar üzrə maksimal amortizasiya normasından aşağı normanı aşağıdakı qaydalar üzrə tətbiq edə bilərdi:
1. Avadanlıqların ilkin dəyəri azalan qalıq metodu ilə amortizasiya olunur, qalıq dəyəri 20% azaldılır, amortizasiya xərclərində “0” rəqəm yazılır. İstifadə edilməyən 20% amortizasiya məbləği isə gələcək dövrün xərclərində və ya digər aktivlərdə əks olunur. Bu halda əmlak vergisinin hesablanması üçün qalıq dəyəri azaldılır. Lakin sənaye, yaxud texnologiyalar parkının rezidentləri parklarda istifadə etdikləri əsas vəsaitlərə görə də əmlak vergisindən azad olunduğundan, vergi riski yaranmır. Yalnız 10 il müddət keçdikdən sonra əmlak vergisinin hesablanması zamanı vergi məbləğinin azalmasına təsir edir. Bu halda müəssisənin fəaliyyəti mənfəət vergisindən azad olunan dövrə təsadüf edirsə, amortizasiya məbləği gələcəkdə də istifadə edilməyəcək. Həmin məbləğin aktivlərdə əks olunmasının vergitutma baxımından heç bir əhəmiyyəti qalmır.
2. Avadanlığın ilkin dəyəri amortizasiya olunmur və heç bir “amortizasiya fondu”, yəni gələcək illərdə istifadə ediləcək amortizasiya məbləği yaradılmır. Müəssisə rəhbərinin qərarından asılı olaraq, əsas vəsaitlərə müvafiq normadan aşağı amortizasiya tətbiq edilə, yaxud amortizasiya olunmayaraq növbəti hesabat illərində amortizasiya oluna bilər. Bu halda əsas vəsaitin qalıq dəyəri olduğu kimi qalır və mənfəət vergisindən azad edilən dövr başa çatdıqdan sonra norma daxilində amortizasiya olunur. Əvvəlki illərdə istifadə edilməyən məbləğlər bəyannamədə əks olunmadığına görə, həmin məbləğlərin tanınıb-tanınmaması məsələsinə də ehtiyac qalmır. Əmlak vergisi isə mənfəət vergisindən azadolma dövrü bitdikdən sonra qalıq dəyəri yuxarı olduğundan, daha artıq hesablanacaq.
3. Avadanlığın ilkin dəyəri 5%-lə amortizasiya olunur və yenə də heç bir “amortizasiya fondu”, yəni gələcək illərdə istifadə ediləcək amortizasiya məbləği yaradılmır. Gəlirdən çıxılan xərclərdə də 5%-lə həmin məbləğ əks olunur. Beləliklə, 10 il sonra avadanlığın qalıq dəyəri 5% amortizasiya edilməklə qalan qalıq dəyərindən mənfəət vergisinin məqsədləri üçün yenə də 5%-lə amortizasiya olunaraq gəlirdən çıxılan xərclərə aid ediləcək. Bu halda da 10 il sonra əmlak vergisi nisbətən yuxarı məbləğdə hesablanacaq.
Göründüyü kimi, 2-ci və 3-cü hallarda əvvəlki illərdə istifadə edilməmiş amortizasiya məbləği əks olunmadığından və müəssisə amortizasiyanı gəlirlərinə uyğun olaraq aşağı norma tətbiq etməklə Vergi Məcəlləsinin müddəaları çərçivəsində həyata keçirdiyi üçün növbəti hesabat dövrlərində həmin məbləğləri istifadə etməyərək, yalnız cari hesabat ili üçün məqbul sayıla biləcək amortizasiya ayırmalarını gəlirdən çıxılan xərclərə aid edir.
Mövzunu vergi eksperti Azər Qənbərov şərh edir. Məlum olduğu kimi, bir sıra fəaliyyət sahələri üzrə, məsələn, kənd təsərrüfatı məhsulları istehsal edən, eləcə də sənaye, yaxud texnologiyalar parkının rezidenti olan müəssisələrdə, KOB klaster şirkətlərində Vergi Məcəlləsinin 106-cı maddəsinin müvafiq müddəalarına əsasən 13 il (2014-cü ildən), 10 il və 7 il müddətinə (qeydiyyata alındıqları tarixdən) mənfəət vergisindən azadolma tətbiq edilir. Belə ki, az və ya çox mənfəət əldə etməsindən asılı olmayaraq, əldə olunmuş və vergiyə cəlb edilməli olan mənfəətə həmin müddət ərzində mənfəət vergisi hesablanmır.
Eyni zamanda, Vergi Məcəlləsinin 121.3-cü maddəsinə əsasən, vergi ödəyicisinin mənfəət (gəlir) vergisi üzrə güzəşt hüququ olduğu dövrdə amortizasiya və təmir xərcləri normalarından aşağı norma tətbiq edilməsi nəticəsində yaranan məbləğlər güzəşt hüququ başa çatdıqdan sonrakı illərin gəlirdən çıxılan məbləğlərinə əlavə edilmir. Belə olduğu təqdirdə, amortizasiya hesablamalarının aparılıb-aparılmaması məsələsinin müəssisə üçün hansı hallarda əlverişli olması ilə bağlı sual yaranır.
Vergi Məcəlləsinin 114.4-cü maddəsinə əsasən, hər hansı kateqoriyaya aid olan əsas vəsaitlər üzrə vergi ili üçün müəyyən edilmiş amortizasiya normalarından aşağı norma tətbiq olunduqda, bunun nəticəsində yaranan fərq növbəti vergi illərində amortizasiyanın gəlirdən çıxılan məbləğinə əlavə edilə bilər. Bəs amortizasiya normalarından aşağı norma tətbiq edildikdə və yaxud, ümumiyyətlə, amortizasiya hesablamaları aparılmadıqda və gələcəkdə aşağı norma tətbiq edilməsi nəticəsində yaranmış məbləğlər mənfəət vergisi bəyannaməsində gələcək dövrlər üçün əks etdirilmədikdə müəssisə mənfəət vergisi hesablandığı dövrlərdə həmin əsas vəsaitlərə norma daxilində amortizasiya hesablayaraq gəlirdən çıxılan xərclərə aid edə bilərmi?
Nümunə üçün sənaye və ya texnologiyalar parkının rezidenti olan hər hansı müəssisənin timsalında məsələyə baxaq.
Misal: Sənaye, yaxud texnologiyalar parkının rezidenti olan şəxslərin sənaye, yaxud texnologiyalar parkında qeydiyyata alındığı tarixdən etibarən əldə etdikləri gəlirləri 10 il müddətinə mənfəət vergisindən azad edilib. Müəssisənin qeydiyyata alındığı ilin əvvəlinə 10.000.000 manat dəyərində avadanlığı varsa və həmin illər ərzində amortizasiya ayırmalarını aparmadan normadan aşağı yaranmış məbləğləri hesabatda əks etdirmədiyi təqdirdə, hansı vergi riskləri yarana bilər?
Müəssisə mənfəət vergisindən azad olmadığı halda, yuxarıda qeyd olunan avadanlıqlar üzrə maksimal amortizasiya normasından aşağı normanı aşağıdakı qaydalar üzrə tətbiq edə bilərdi:
1. Avadanlıqların ilkin dəyəri azalan qalıq metodu ilə amortizasiya olunur, qalıq dəyəri 20% azaldılır, amortizasiya xərclərində “0” rəqəm yazılır. İstifadə edilməyən 20% amortizasiya məbləği isə gələcək dövrün xərclərində və ya digər aktivlərdə əks olunur. Bu halda əmlak vergisinin hesablanması üçün qalıq dəyəri azaldılır. Lakin sənaye, yaxud texnologiyalar parkının rezidentləri parklarda istifadə etdikləri əsas vəsaitlərə görə də əmlak vergisindən azad olunduğundan, vergi riski yaranmır. Yalnız 10 il müddət keçdikdən sonra əmlak vergisinin hesablanması zamanı vergi məbləğinin azalmasına təsir edir. Bu halda müəssisənin fəaliyyəti mənfəət vergisindən azad olunan dövrə təsadüf edirsə, amortizasiya məbləği gələcəkdə də istifadə edilməyəcək. Həmin məbləğin aktivlərdə əks olunmasının vergitutma baxımından heç bir əhəmiyyəti qalmır.
2. Avadanlığın ilkin dəyəri amortizasiya olunmur və heç bir “amortizasiya fondu”, yəni gələcək illərdə istifadə ediləcək amortizasiya məbləği yaradılmır. Müəssisə rəhbərinin qərarından asılı olaraq, əsas vəsaitlərə müvafiq normadan aşağı amortizasiya tətbiq edilə, yaxud amortizasiya olunmayaraq növbəti hesabat illərində amortizasiya oluna bilər. Bu halda əsas vəsaitin qalıq dəyəri olduğu kimi qalır və mənfəət vergisindən azad edilən dövr başa çatdıqdan sonra norma daxilində amortizasiya olunur. Əvvəlki illərdə istifadə edilməyən məbləğlər bəyannamədə əks olunmadığına görə, həmin məbləğlərin tanınıb-tanınmaması məsələsinə də ehtiyac qalmır. Əmlak vergisi isə mənfəət vergisindən azadolma dövrü bitdikdən sonra qalıq dəyəri yuxarı olduğundan, daha artıq hesablanacaq.
3. Avadanlığın ilkin dəyəri 5%-lə amortizasiya olunur və yenə də heç bir “amortizasiya fondu”, yəni gələcək illərdə istifadə ediləcək amortizasiya məbləği yaradılmır. Gəlirdən çıxılan xərclərdə də 5%-lə həmin məbləğ əks olunur. Beləliklə, 10 il sonra avadanlığın qalıq dəyəri 5% amortizasiya edilməklə qalan qalıq dəyərindən mənfəət vergisinin məqsədləri üçün yenə də 5%-lə amortizasiya olunaraq gəlirdən çıxılan xərclərə aid ediləcək. Bu halda da 10 il sonra əmlak vergisi nisbətən yuxarı məbləğdə hesablanacaq.
Göründüyü kimi, 2-ci və 3-cü hallarda əvvəlki illərdə istifadə edilməmiş amortizasiya məbləği əks olunmadığından və müəssisə amortizasiyanı gəlirlərinə uyğun olaraq aşağı norma tətbiq etməklə Vergi Məcəlləsinin müddəaları çərçivəsində həyata keçirdiyi üçün növbəti hesabat dövrlərində həmin məbləğləri istifadə etməyərək, yalnız cari hesabat ili üçün məqbul sayıla biləcək amortizasiya ayırmalarını gəlirdən çıxılan xərclərə aid edir.