tr
KDV mükelleflerinin kayda alınma kuralları
KDV mükelleflerinin kayda alınma kuralları
Girişimcileri ilgilendiren konulardan biri de katma değer vergisi (KDV) mükellefi olarak kayıt olmaktır. Mevzuata göre, KDV mükellefi olarak kayıt, isteğe bağlı veya zorunlu olabilir. Bu konudaki şartlar ve gereklilikleri vergi uzmanı İsmayıl Bağırov açıklıyor.
Vergi Kanunu’nun 157.1 maddesine göre, KDV amaçlı zorunlu veya isteğe bağlı kayıt için başvuru, ilgili yürütme organının belirlediği formata uygun olarak yapılmalıdır. 157.2 maddesinde ise, kişi KDV için kayıt yaptırırken vergi dairesi, kişiyi KDV mükellefleri devlet siciline kaydetmeye ve başvuru verildikten sonra 5 iş gününden geç olmamak üzere Maliye Bakanlığı’nın belirlediği formatta kayıt bildirimini vermeye; bu bildiride mükellefin adını, diğer ilgili bilgilerini, kaydın yürürlüğe girdiği tarihi ve vergi numarasını (VÖEN) göstermeye yükümlüdür.
KDV mükellefinin kayıt bildirimi bir kez verilir ve mükellef tarafından saklanır. Bildirim kaybolur veya kullanılamaz hale gelirse, mükellefin talebi üzerine belgenin bir kopyası verilir.
157.3 maddesine göre, kayıt başlangıç tarihine bağlı olarak aşağıdaki tarihlerden birinde yürürlüğe girer:
Zorunlu kayıt durumunda:
Ardışık 12 aylık dönemin herhangi bir ayında vergilendirilen işlemlerin toplamı 200.000 AZN’yi aşarsa – takip eden ayın ilk günü yürürlüğe girer.
Örnek 1: 2024 yılı Ocak ayında, mükellefin son 12 aylık cirosu 230.000 AZN olmuştur. Bu durumda mükellef, 01.02.2024 tarihinden KDV mükellefi olarak kaydedilmek üzere vergi dairesine 10 gün içinde başvuru yapmalı ve Şubat ayının 1’inden itibaren KDV amaçlı kayıt yaptırmalıdır.
Bir sözleşme veya anlaşma kapsamında KDV’ye tabi işlemin toplam değeri 200.000 AZN’yi aşarsa – işlemin gerçekleştiği gün yürürlüğe girer.
Örnek 2: Basit vergi mükellefi olan “XX” LLC, 2024 yılı Ocak ayında B işletmesi ile 215.000 AZN değerinde hizmet (veya mal) sağlanması için sözleşme yapmıştır. Hizmet (veya mallar) Şubat ayında “XX” LLC tarafından B işletmesine sunulacaktır. Bu durumda “XX” LLC, hizmet (mallar) sunulana kadar KDV mükellefi olarak kaydedilmelidir. Yani işlem gerçekleşmeden önce vergi dairesine başvuru yapmalıdır.
154.6 maddesi uyarınca belirtilen faaliyetleri yürüten kişiler, devlet siciline veya vergi dairesine kayıt oldukları gün; faaliyete sonradan başlıyorlarsa, faaliyeti gerçekleştirmeye başladıkları gün KDV’ye tabi olur.
Not: 154.6 maddesi, özel tüketim vergisine tabi malların üreticileri, zorunlu etiketleme yapılması gereken malların üreticileri ve inşaat faaliyetleri ile uğraşan kişileri kapsar.
Örnek 3: 2022 yılı Ocak ayında özel tüketim vergisine tabi malların üretimi ile uğraşmak isteyen kişi, kayıt olmak için ilgili başvuru ile vergi dairesine başvurur. Bu kişi ayrıca KDV amaçlı kayıt başvurusunda bulunmak zorundadır. Eğer mükellef daha sonra, örneğin 10 Mayıs 2022’den itibaren üretime başlayacaksa, KDV amaçlı başvuru da üretime başladığı gün, yani 10 Mayıs’ta yapılmalıdır.
İsteğe bağlı kayıt durumunda: Başvuru verilen ayı takip eden hesap döneminin ilk günü yürürlüğe girer.
İsteğe bağlı kayıtta, mükellef başvuru yapmalıdır. Bu durumda, başvurunun verildiği ayı takip eden ayın 1’inden itibaren mükellef KDV mükellefi olarak kaydedilir.
Örnek 4: Bir tüzel kişi kurumlar vergisi mükellefidir ve 2024 Mayıs ayında KDV kaydı için vergi dairesine başvuru yapmıştır. Ancak başvuruda hangi tarihten itibaren KDV mükellefi olmak istediği belirtilmemiştir. Bu durumda kurumun KDV kaydı, başvurunun verildiği ayı takip eden hesap döneminin ilk günü, yani 1 Haziran’dan itibaren yürürlüğe girer.
Örnek 5: “XX” LLC, 2024 Mayıs’ından itibaren KDV mükellefi olarak kaydolmaya karar vermiştir. Başvuru bu yılın Nisan ayında yapılmalıdır. Başvurunun Nisan ayında hangi gün yapıldığı önemli değildir. Her durumda KDV kaydı 01 Mayıs 2024 tarihinden itibaren geçerli olacaktır.
85.4 maddesi uyarınca, üç yılı geçmemek şartıyla, mükellefin başvurusunda belirtilen tarih esas alınır.
Örnek 6: Kasım 2024’te kayıt zorunluluğu olmayan bir kişi, isteğe bağlı olarak 2022 Mayıs’tan itibaren KDV mükellefi olarak kaydolmak için başvuru yapmıştır. Bu durumda kaydın yürürlüğe girdiği tarih 1 Mayıs’tır.
Kişinin kayıt zorunluluğu yoksa, önceki üç yıllık dönemin herhangi bir ayı için de isteğe bağlı KDV kaydı başvurusu yapabilir. Bu durumda kaydın yürürlüğe girdiği tarih, başvuruda belirtilen ayın 1’idir.
85.4 maddesinde belirtilen üç yıllık dönem sona erdikten sonra, mükellef KDV’yi düzeltme veya mahsup etme hakkına sahip değildir.
Örnek 7: KDV mükellefi, 2025 Ocak’ta 2020 Aralık dönemi için KDV düzeltmesi yapmak istemektedir. Ancak üç yıllık süre dolduğu için, mükellef bu döneme ilişkin düzeltme beyannamesi veremez.
Bu madde, 218.4.1 maddesinde belirtilen kişiler ile 1 Ocak 2024’ten önce Azerbaycan topraklarında yük taşımacılığı yapan kişiler için uygulanmaz. Kendi mal veya kullanımında olan araçlarla (uluslararası yolcu taşımaları hariç) Azerbaycan topraklarında yolcu taşımacılığı (taksi dahil) veya yük taşımacılığı yapan kişiler, önceki üç yıllık dönem için isteğe bağlı KDV kaydı başvurusu yapamazlar.
157.4 maddesine göre, vergi dairesi KDV mükelleflerinin sicilini tutmakla yükümlüdür. Mükellefler sicile dahil edilirken başvuruda verilen bilgiler kullanılır.
157.5 maddesine göre, KDV kaydı zorunlu olan ancak başvuru yapmayan mükellef, vergi dairesi tarafından kendi inisiyatifiyle kaydedilir ve ilgili kayıt bildirimi gönderilir.
Örnek 8: “AA” LLC’nin Mayıs 2023’te cirosu 210.000 AZN olmuştur ancak firma bundan habersizdir ve 2023 yılı 2. çeyrek basit vergi beyannamesini sunmuştur. Firma Haziran 2023’te KDV kaydı için başvuru yapmamıştır. 2. çeyrek beyannamesi sunulunca, vergi dairesi AA LLC’nin Haziran 2023’ten itibaren KDV mükellefi olarak kaydedilmesi gerektiğini tespit eder. Vergi dairesi, firmaya cirosunun arttığını bildirerek acil başvuru yapmasını ister. AA LLC başvuruyu yapmalı ve kayıt tarihini 1 Haziran 2023 olarak göstermelidir. Başvuru yapılmazsa, vergi dairesi firmayı 1 Haziran 2023’ten itibaren KDV mükellefi olarak kaydeder ve kayıt bildirimini verir.
157.6 maddesine göre, KDV mükelleflerinin bilgilerinde değişiklik olduğunda devlet siciline gerekli düzeltmeler yapılır. 157.8 maddesine göre, Kanunda öngörülen hallerde resmi talepler üzerine başvuru sahibine “KDV mükellefleri sicilinden döküm” verilir.
İsteğe bağlı kayıt için gereklilikler:
156.1 maddesine göre, kayıt zorunluluğu olmayan girişimciler, vergi dairesine KDV için isteğe bağlı başvuru yapabilir.
Örnek 9: Kasım 2023’te vergi mükellefi olan bir gerçek kişi, kayıt zorunluluğu yokken, Temmuz 2023’ten itibaren KDV mükellefi olarak kaydolmak için isteğe bağlı başvuru yapar. Bu durumda kayıt tarihi 1 Temmuz 2023’ten itibaren geçerlidir.
Kayıt zorunluluğu olmayan kişi, önceki yılın Temmuz ayından itibaren de isteğe bağlı KDV kaydı başvurusunda bulunabilir. Bu durumda kayıt tarihi başvuruda belirtilen yılın Temmuz ayının 1’inden itibaren geçerlidir.
156.1-1 maddesine göre, 218.4.1 maddesinde belirtilen ve hizmetlerin bedelini nakitsiz alan kişiler (taksi hizmeti hariç), 156. madde ile sağlanan haktan faydalanabilir.
Kendi mal veya kullanımındaki araçlarla Azerbaycan topraklarında yolcu taşımacılığı yapan ve hizmet bedelini nakitsiz alan kişiler (uluslararası taşımacılık ve taksi hariç), KDV için isteğe bağlı başvuru yapabilir.
Girişimcileri ilgilendiren konulardan biri de katma değer vergisi (KDV) mükellefi olarak kayıt olmaktır. Mevzuata göre, KDV mükellefi olarak kayıt, isteğe bağlı veya zorunlu olabilir. Bu konudaki şartlar ve gereklilikleri vergi uzmanı İsmayıl Bağırov açıklıyor.
Vergi Kanunu’nun 157.1 maddesine göre, KDV amaçlı zorunlu veya isteğe bağlı kayıt için başvuru, ilgili yürütme organının belirlediği formata uygun olarak yapılmalıdır. 157.2 maddesinde ise, kişi KDV için kayıt yaptırırken vergi dairesi, kişiyi KDV mükellefleri devlet siciline kaydetmeye ve başvuru verildikten sonra 5 iş gününden geç olmamak üzere Maliye Bakanlığı’nın belirlediği formatta kayıt bildirimini vermeye; bu bildiride mükellefin adını, diğer ilgili bilgilerini, kaydın yürürlüğe girdiği tarihi ve vergi numarasını (VÖEN) göstermeye yükümlüdür.
KDV mükellefinin kayıt bildirimi bir kez verilir ve mükellef tarafından saklanır. Bildirim kaybolur veya kullanılamaz hale gelirse, mükellefin talebi üzerine belgenin bir kopyası verilir.
157.3 maddesine göre, kayıt başlangıç tarihine bağlı olarak aşağıdaki tarihlerden birinde yürürlüğe girer:
Zorunlu kayıt durumunda:
Ardışık 12 aylık dönemin herhangi bir ayında vergilendirilen işlemlerin toplamı 200.000 AZN’yi aşarsa – takip eden ayın ilk günü yürürlüğe girer.
Örnek 1: 2024 yılı Ocak ayında, mükellefin son 12 aylık cirosu 230.000 AZN olmuştur. Bu durumda mükellef, 01.02.2024 tarihinden KDV mükellefi olarak kaydedilmek üzere vergi dairesine 10 gün içinde başvuru yapmalı ve Şubat ayının 1’inden itibaren KDV amaçlı kayıt yaptırmalıdır.
Bir sözleşme veya anlaşma kapsamında KDV’ye tabi işlemin toplam değeri 200.000 AZN’yi aşarsa – işlemin gerçekleştiği gün yürürlüğe girer.
Örnek 2: Basit vergi mükellefi olan “XX” LLC, 2024 yılı Ocak ayında B işletmesi ile 215.000 AZN değerinde hizmet (veya mal) sağlanması için sözleşme yapmıştır. Hizmet (veya mallar) Şubat ayında “XX” LLC tarafından B işletmesine sunulacaktır. Bu durumda “XX” LLC, hizmet (mallar) sunulana kadar KDV mükellefi olarak kaydedilmelidir. Yani işlem gerçekleşmeden önce vergi dairesine başvuru yapmalıdır.
154.6 maddesi uyarınca belirtilen faaliyetleri yürüten kişiler, devlet siciline veya vergi dairesine kayıt oldukları gün; faaliyete sonradan başlıyorlarsa, faaliyeti gerçekleştirmeye başladıkları gün KDV’ye tabi olur.
Not: 154.6 maddesi, özel tüketim vergisine tabi malların üreticileri, zorunlu etiketleme yapılması gereken malların üreticileri ve inşaat faaliyetleri ile uğraşan kişileri kapsar.
Örnek 3: 2022 yılı Ocak ayında özel tüketim vergisine tabi malların üretimi ile uğraşmak isteyen kişi, kayıt olmak için ilgili başvuru ile vergi dairesine başvurur. Bu kişi ayrıca KDV amaçlı kayıt başvurusunda bulunmak zorundadır. Eğer mükellef daha sonra, örneğin 10 Mayıs 2022’den itibaren üretime başlayacaksa, KDV amaçlı başvuru da üretime başladığı gün, yani 10 Mayıs’ta yapılmalıdır.
İsteğe bağlı kayıt durumunda: Başvuru verilen ayı takip eden hesap döneminin ilk günü yürürlüğe girer.
İsteğe bağlı kayıtta, mükellef başvuru yapmalıdır. Bu durumda, başvurunun verildiği ayı takip eden ayın 1’inden itibaren mükellef KDV mükellefi olarak kaydedilir.
Örnek 4: Bir tüzel kişi kurumlar vergisi mükellefidir ve 2024 Mayıs ayında KDV kaydı için vergi dairesine başvuru yapmıştır. Ancak başvuruda hangi tarihten itibaren KDV mükellefi olmak istediği belirtilmemiştir. Bu durumda kurumun KDV kaydı, başvurunun verildiği ayı takip eden hesap döneminin ilk günü, yani 1 Haziran’dan itibaren yürürlüğe girer.
Örnek 5: “XX” LLC, 2024 Mayıs’ından itibaren KDV mükellefi olarak kaydolmaya karar vermiştir. Başvuru bu yılın Nisan ayında yapılmalıdır. Başvurunun Nisan ayında hangi gün yapıldığı önemli değildir. Her durumda KDV kaydı 01 Mayıs 2024 tarihinden itibaren geçerli olacaktır.
85.4 maddesi uyarınca, üç yılı geçmemek şartıyla, mükellefin başvurusunda belirtilen tarih esas alınır.
Örnek 6: Kasım 2024’te kayıt zorunluluğu olmayan bir kişi, isteğe bağlı olarak 2022 Mayıs’tan itibaren KDV mükellefi olarak kaydolmak için başvuru yapmıştır. Bu durumda kaydın yürürlüğe girdiği tarih 1 Mayıs’tır.
Kişinin kayıt zorunluluğu yoksa, önceki üç yıllık dönemin herhangi bir ayı için de isteğe bağlı KDV kaydı başvurusu yapabilir. Bu durumda kaydın yürürlüğe girdiği tarih, başvuruda belirtilen ayın 1’idir.
85.4 maddesinde belirtilen üç yıllık dönem sona erdikten sonra, mükellef KDV’yi düzeltme veya mahsup etme hakkına sahip değildir.
Örnek 7: KDV mükellefi, 2025 Ocak’ta 2020 Aralık dönemi için KDV düzeltmesi yapmak istemektedir. Ancak üç yıllık süre dolduğu için, mükellef bu döneme ilişkin düzeltme beyannamesi veremez.
Bu madde, 218.4.1 maddesinde belirtilen kişiler ile 1 Ocak 2024’ten önce Azerbaycan topraklarında yük taşımacılığı yapan kişiler için uygulanmaz. Kendi mal veya kullanımında olan araçlarla (uluslararası yolcu taşımaları hariç) Azerbaycan topraklarında yolcu taşımacılığı (taksi dahil) veya yük taşımacılığı yapan kişiler, önceki üç yıllık dönem için isteğe bağlı KDV kaydı başvurusu yapamazlar.
157.4 maddesine göre, vergi dairesi KDV mükelleflerinin sicilini tutmakla yükümlüdür. Mükellefler sicile dahil edilirken başvuruda verilen bilgiler kullanılır.
157.5 maddesine göre, KDV kaydı zorunlu olan ancak başvuru yapmayan mükellef, vergi dairesi tarafından kendi inisiyatifiyle kaydedilir ve ilgili kayıt bildirimi gönderilir.
Örnek 8: “AA” LLC’nin Mayıs 2023’te cirosu 210.000 AZN olmuştur ancak firma bundan habersizdir ve 2023 yılı 2. çeyrek basit vergi beyannamesini sunmuştur. Firma Haziran 2023’te KDV kaydı için başvuru yapmamıştır. 2. çeyrek beyannamesi sunulunca, vergi dairesi AA LLC’nin Haziran 2023’ten itibaren KDV mükellefi olarak kaydedilmesi gerektiğini tespit eder. Vergi dairesi, firmaya cirosunun arttığını bildirerek acil başvuru yapmasını ister. AA LLC başvuruyu yapmalı ve kayıt tarihini 1 Haziran 2023 olarak göstermelidir. Başvuru yapılmazsa, vergi dairesi firmayı 1 Haziran 2023’ten itibaren KDV mükellefi olarak kaydeder ve kayıt bildirimini verir.
157.6 maddesine göre, KDV mükelleflerinin bilgilerinde değişiklik olduğunda devlet siciline gerekli düzeltmeler yapılır. 157.8 maddesine göre, Kanunda öngörülen hallerde resmi talepler üzerine başvuru sahibine “KDV mükellefleri sicilinden döküm” verilir.
İsteğe bağlı kayıt için gereklilikler:
156.1 maddesine göre, kayıt zorunluluğu olmayan girişimciler, vergi dairesine KDV için isteğe bağlı başvuru yapabilir.
Örnek 9: Kasım 2023’te vergi mükellefi olan bir gerçek kişi, kayıt zorunluluğu yokken, Temmuz 2023’ten itibaren KDV mükellefi olarak kaydolmak için isteğe bağlı başvuru yapar. Bu durumda kayıt tarihi 1 Temmuz 2023’ten itibaren geçerlidir.
Kayıt zorunluluğu olmayan kişi, önceki yılın Temmuz ayından itibaren de isteğe bağlı KDV kaydı başvurusunda bulunabilir. Bu durumda kayıt tarihi başvuruda belirtilen yılın Temmuz ayının 1’inden itibaren geçerlidir.
156.1-1 maddesine göre, 218.4.1 maddesinde belirtilen ve hizmetlerin bedelini nakitsiz alan kişiler (taksi hizmeti hariç), 156. madde ile sağlanan haktan faydalanabilir.
Kendi mal veya kullanımındaki araçlarla Azerbaycan topraklarında yolcu taşımacılığı yapan ve hizmet bedelini nakitsiz alan kişiler (uluslararası taşımacılık ve taksi hariç), KDV için isteğe bağlı başvuru yapabilir.