az
Vergilərin hesablanmasında yol verilən yanlışlıqlar
Vergilərin hesablanmasında yol verilən yanlışlıqlar
“Müəssisələr öz maliyyə və vergi uçotunu mühasiblərə etibar edirlər. Bu məsuliyyətli işin öhdəsindən gəlmək üçün onlar bütün bacarıqlarını sərf edirlər. Ancaq bəzən vergilərin hesablanmasında müəyyən yanlışlıqlara yol verirlər”. İsmayıl Bağırov vergilərin hesablanmasında yol verilən yanlışlıqlardan danışarkən belə deyib. Onun sözlərinə görə, kassa metodu ilə çalışan vergi ödəyicilərində gəlir və xərclərin hesablanmasında müəyyən istisnalar mövcuddur. Vergi ödəyiciləri bunları bilmədikdə hesablamalarda yanlışlıqlara yola verirlər: “Biz adət etmişik ki, kassa metodunda vəsait vergi ödəyicisinin bank hesabına daxil olduqda, bu, vergi ödəyicisinin gəliri, bank hesabından çıxdıqda isə onun xərci hesab olunur. Amma icarə gəlirləri və borc öhdəlikləri ilə bağlı kassa metodunun ümumi qanunauyğunluğu ilə ziddiyyət təşkil edən məqamlar var. Tutaq ki, A şirkəti istifadə etdiyi ofisi 2024-cü ilin noyabrında 10 ay müddətinə icarəyə götürüb. Onun ümumi icarə haqqı 20.000 manatdır. Şirkət həmin məbləği qabaqcadan 2024-cü ilin noyabr ayında tam şəkildə əmlak sahibinə ödəyib. Qaydaya görə, həmin əməliyyat göstərilən tarixdə kassa metodu ilə işləyən vergi ödəyicisinin xərci kimi nəzərə alınmalıdır. Ancaq bu qayda icarə gəlirlərinə aid deyil. Göstərdiyimiz nümunədə aylıq icarə haqqı 2.000 manatdır. 2024-cü il üçün 4.000 manat (noyabr və dekabr ayları üçün) xərc olacaq. Qalan 16.000 manat məbləğ isə 2025-ci ildəki xərclərə aid ediləcək. Bu halda mühasiblər ancaq 2024-cü ilə düşən hissəni həmin ildə xərc kimi nəzərə ala bilərlər. Qalan 16.000 manatlıq hissə isə 2025-ci ildəki xərclərdə nəzərə alınacaq”.
Mühasiblərin ən çox səhvə yol verdiyi məqamlardan biri də Vergi Məcəlləsinin 166-cı maddəsi ilə bağlıdır. Mühasiblər hesab edirlər ki, vəsait şirkətin hesabına daxil olduqda vergi hesablanıb ödənilməlidir. Ancaq 166-cı maddə bir çox məqamlara aydınlıq gətirir. Burada əsas məqam odur ki, ancaq vəsaitin daxil olması deyil, əvəzləşmələr, bağışlanmalar da vergi tutulan əməliyyat kimi tanınır:
“Vergi Məcəlləsinin 166.1.2-ci maddəsinə əsasən, qarşılıqlı hesablaşmalar aparıldıqda öhdəliyin ləğv edildiyi və ya ödənildiyi vaxt vergi tutulan əməliyyatın vaxtı hesab olunur. Fərz edək ki, A vergi ödəyicisi qarşı tərəfə 100.000 manatlıq mal təqdim edib. Qarşı tərəf olan B vergi ödəyicisi 130.000 min manatlıq malı A vergi ödəyicisinə verib. Bunlar qarşılıqlı surətdə həmin malları əvəzləşdirərsə, A vergi ödəyicisi yalnız 30.000 manatı ödəməli olacaq. Bu halda A vergi ödəyicisinin bank hesabına heç bir vəsait daxil olmur. Ancaq onun vergi öhdəliyi yaranır. Buna baxmayaraq, qarşılıqlı surətdə malların əvəzləşdirilməsi olduğu üçün mühasiblərin diqqətindən kənarda qalır”.
Belə halların ƏDV ödənişləri ilə yoxlanılaraq üzə çıxarıldığını deyən İ.Bağırov həmin məqamlarda da vergilərin hesablanmalı olduğunu vurğulayıb: “Vergi Məcəlləsinin 166.1.2-ci maddəsinə əsasən, vəsaitin bank hesabına daxil olmasına gərək yoxdur. Əvəzsiz təqdimetmə zamanı da ƏDV tutulan əməliyyatın vaxtı hesab olunur. Fərz edək ki, müəssisə 2024-cü ilin mart ayında öz işçisinə əvəzsiz olaraq hədiyyə edib. Burada ƏDV tutulan əməliyyatın vaxtı 2024-cü ilin mart ayı olacaq. Həmin tarixdə vergini ödəməlidir. Burada da bank hesabına heç bir vəsait daxilolmasından söhbət getmir. Bu səbəbdən vergi ödəyiciləri hesab edirlər ki, bu əməliyyata görə vergi ödəməməlidirlər. Ancaq bu da yanlış yanaşmadır”.
Bu halların kameral vergi yoxlamaları zamanı deyil, səyyar vergi yoxlaması zamanı üzə çıxarıldığını vurğulayıb. Belə hallardan biri kimi vergi ödəyicisinin qarşı tərəfə möhlət verməsini göstərib: “Bəzən elə hallar olur ki, vergi ödəyiciləri vəsaitin ödənilməsi üçün qarşı tərəfə möhlət verə bilirlər. Tutaq ki, yanvar ayında imzalanan alqı-satqı müqaviləsində alınan mallara görə ödənişin may ayında köçürülməsi nəzərdə tutulub. Lakin may ayında qarşı tərəf ödəmək qabiliyyətində olmadığını deyir və əlavə möhlət istəyir. Vergi ödəyicisi bu halda ona sentyabr ayınadək möhlət verə bilər. Lakin may ayında artıq ƏDV-ni hesablayıb dövlət büdcəsinə ödəməlidir”.
“Müəssisələr öz maliyyə və vergi uçotunu mühasiblərə etibar edirlər. Bu məsuliyyətli işin öhdəsindən gəlmək üçün onlar bütün bacarıqlarını sərf edirlər. Ancaq bəzən vergilərin hesablanmasında müəyyən yanlışlıqlara yol verirlər”. İsmayıl Bağırov vergilərin hesablanmasında yol verilən yanlışlıqlardan danışarkən belə deyib. Onun sözlərinə görə, kassa metodu ilə çalışan vergi ödəyicilərində gəlir və xərclərin hesablanmasında müəyyən istisnalar mövcuddur. Vergi ödəyiciləri bunları bilmədikdə hesablamalarda yanlışlıqlara yola verirlər: “Biz adət etmişik ki, kassa metodunda vəsait vergi ödəyicisinin bank hesabına daxil olduqda, bu, vergi ödəyicisinin gəliri, bank hesabından çıxdıqda isə onun xərci hesab olunur. Amma icarə gəlirləri və borc öhdəlikləri ilə bağlı kassa metodunun ümumi qanunauyğunluğu ilə ziddiyyət təşkil edən məqamlar var. Tutaq ki, A şirkəti istifadə etdiyi ofisi 2024-cü ilin noyabrında 10 ay müddətinə icarəyə götürüb. Onun ümumi icarə haqqı 20.000 manatdır. Şirkət həmin məbləği qabaqcadan 2024-cü ilin noyabr ayında tam şəkildə əmlak sahibinə ödəyib. Qaydaya görə, həmin əməliyyat göstərilən tarixdə kassa metodu ilə işləyən vergi ödəyicisinin xərci kimi nəzərə alınmalıdır. Ancaq bu qayda icarə gəlirlərinə aid deyil. Göstərdiyimiz nümunədə aylıq icarə haqqı 2.000 manatdır. 2024-cü il üçün 4.000 manat (noyabr və dekabr ayları üçün) xərc olacaq. Qalan 16.000 manat məbləğ isə 2025-ci ildəki xərclərə aid ediləcək. Bu halda mühasiblər ancaq 2024-cü ilə düşən hissəni həmin ildə xərc kimi nəzərə ala bilərlər. Qalan 16.000 manatlıq hissə isə 2025-ci ildəki xərclərdə nəzərə alınacaq”.
Mühasiblərin ən çox səhvə yol verdiyi məqamlardan biri də Vergi Məcəlləsinin 166-cı maddəsi ilə bağlıdır. Mühasiblər hesab edirlər ki, vəsait şirkətin hesabına daxil olduqda vergi hesablanıb ödənilməlidir. Ancaq 166-cı maddə bir çox məqamlara aydınlıq gətirir. Burada əsas məqam odur ki, ancaq vəsaitin daxil olması deyil, əvəzləşmələr, bağışlanmalar da vergi tutulan əməliyyat kimi tanınır:
“Vergi Məcəlləsinin 166.1.2-ci maddəsinə əsasən, qarşılıqlı hesablaşmalar aparıldıqda öhdəliyin ləğv edildiyi və ya ödənildiyi vaxt vergi tutulan əməliyyatın vaxtı hesab olunur. Fərz edək ki, A vergi ödəyicisi qarşı tərəfə 100.000 manatlıq mal təqdim edib. Qarşı tərəf olan B vergi ödəyicisi 130.000 min manatlıq malı A vergi ödəyicisinə verib. Bunlar qarşılıqlı surətdə həmin malları əvəzləşdirərsə, A vergi ödəyicisi yalnız 30.000 manatı ödəməli olacaq. Bu halda A vergi ödəyicisinin bank hesabına heç bir vəsait daxil olmur. Ancaq onun vergi öhdəliyi yaranır. Buna baxmayaraq, qarşılıqlı surətdə malların əvəzləşdirilməsi olduğu üçün mühasiblərin diqqətindən kənarda qalır”.
Belə halların ƏDV ödənişləri ilə yoxlanılaraq üzə çıxarıldığını deyən İ.Bağırov həmin məqamlarda da vergilərin hesablanmalı olduğunu vurğulayıb: “Vergi Məcəlləsinin 166.1.2-ci maddəsinə əsasən, vəsaitin bank hesabına daxil olmasına gərək yoxdur. Əvəzsiz təqdimetmə zamanı da ƏDV tutulan əməliyyatın vaxtı hesab olunur. Fərz edək ki, müəssisə 2024-cü ilin mart ayında öz işçisinə əvəzsiz olaraq hədiyyə edib. Burada ƏDV tutulan əməliyyatın vaxtı 2024-cü ilin mart ayı olacaq. Həmin tarixdə vergini ödəməlidir. Burada da bank hesabına heç bir vəsait daxilolmasından söhbət getmir. Bu səbəbdən vergi ödəyiciləri hesab edirlər ki, bu əməliyyata görə vergi ödəməməlidirlər. Ancaq bu da yanlış yanaşmadır”.
Bu halların kameral vergi yoxlamaları zamanı deyil, səyyar vergi yoxlaması zamanı üzə çıxarıldığını vurğulayıb. Belə hallardan biri kimi vergi ödəyicisinin qarşı tərəfə möhlət verməsini göstərib: “Bəzən elə hallar olur ki, vergi ödəyiciləri vəsaitin ödənilməsi üçün qarşı tərəfə möhlət verə bilirlər. Tutaq ki, yanvar ayında imzalanan alqı-satqı müqaviləsində alınan mallara görə ödənişin may ayında köçürülməsi nəzərdə tutulub. Lakin may ayında qarşı tərəf ödəmək qabiliyyətində olmadığını deyir və əlavə möhlət istəyir. Vergi ödəyicisi bu halda ona sentyabr ayınadək möhlət verə bilər. Lakin may ayında artıq ƏDV-ni hesablayıb dövlət büdcəsinə ödəməlidir”.