az
Təmirlə bağlı xərclərin gəlirdən çıxılması hansı hallarda və hansı məbləğdə tətbiq olunur?
Təmirlə bağlı xərclərin gəlirdən çıxılması hansı hallarda və hansı məbləğdə tətbiq olunur?
Əsas vəsaitlər hər bir müəssisənin işini qurmaq və gəlir əldə etmək üçün ən vacib amillərdəndir. İstər bina, istər avadanlıq, istərsə də avtomobilin normal işlək vəziyyətdə saxlanılması mütləqdir. Bu isə təmir üçün əlavə xərclərin həyata keçirilməsini tələb edir. Bəs bu xərclər hansı hallarda və qaydada gəlirdən çıxıla bilər?
Mövzu ilə bağlı suala Nurlan Mustafayev aydınlıq gətirir.
Vergi Məcəlləsində təmir xərclərinin uçotu əhatəli şəkildə əks olunub. Qanunvericilikdə bu xərclərın hansı həddə gəlirdən çıxıla bilməsi, icarə obyektlərində təmir zamanı tətbiq olunan qaydalar dəqiq təsbit edilib.
1. Təmir xərclərinin gəlirdən çıxılması qaydaları
Vergi Məcəlləsinin 115.1-ci maddəsinin tələbinə görə, hər il üçün gəlirdən çıxılan təmir xərclərinin məbləği əsas vəsaitlərin əvvəlki ilin sonuna balans üzrə qalıq dəyəri əsasında faizlə hesablanır. Bu faizlər kateqoriyalara görə dəyişir:
- Binalar, tikililər və qurğular: qalıq dəyərin 2%-i;
- Maşınlar və avadanlıqlar: qalıq dəyərin 5%-i;
- Yüksək texnologiyalı hesablama texnikası: qalıq dəyərin 5%-i;
- Minik avtomobilləri və digər nəqliyyat vasitələri: qalıq dəyərin 5%-i;
- Yük avtomobilləri: qalıq dəyərin 8%-i;
- Digər əsas vəsaitlər: qalıq dəyərin 3%-i;
- Amortizasiya hesablanmayan əsas vəsaitlər: 0% (yalnız torpaqların yaxşılaşdırılmasına çəkilən xərclər istisna olunur).
Burada əsas məqam odur ki, faktiki təmir xərci icazə verilən həddən azdırsa, yalnız faktiki məbləğ gəlirdən çıxılır. Faktiki təmir xərci icazə verilən həddən çoxdursa, yalnız hədd qədər gəlirdən çıxılır, qalan hissə isə əsas vəsaitlərin balans dəyərinə əlavə olunur.
Misal 1: Tutaq ki, müəssisənin ilin sonunda balansı belədir:
Binalar (114.3.1): 400.000 manat;
Avtomobillər (114.3.2): 200.000 manat - bunun 150.000 manatı yük, 50.000 manatı minik avtomobilidir. İl ərzində faktiki təmir xərci: 10.000 manat təşkil edib.
Hesablama:
Binalara görə: 400.000 x 2% = 8.000 manat;
Minik avtomobilinə görə: 50.000 x 5% = 2.500 manat;
Yük avtomobilinə görə: 150.000 x 8% = 12.000 manat;
Ümumi limit = 22.500 manat;
8.000 + 2.500 + 12.000 = 22.500 manat.
Göründüyü kimi, faktiki təmir xərci ayrılan limitdən (10.000 manat) azdır. Bu halda gəlirdən çıxılacaq məbləğ 10.000 manat olacaq.
İndi isə fərz edək ki, faktiki təmir xərci 30.000 manat, limit isə 22.500 manat olub. Bu halda təmir limiti tam olaraq gəlirdən çıxılır. Qalan hissə isə əsas vəsaitlərin balansına əlavə edilir:
30.000 – 22.500 = 7.500 manat.
Bunun biznes üçün faydası odur ki, artıq xərclər itmir sadəcə, gələcək illərdə amortizasiya yolu ilə xərclərə çevrilir.
2. İcarəyə götürülən əsas vəsaitlərin təmiri
Bir çox şirkətlər binaları və ya avadanlıqları icarəyə götürərək istifadə edir. Bu halda da təmir xərcləri ortaya çıxır. Bəs həmin xərləri kim ödəyəcək və bu xərclər gəlirdən çıxılacaqmı?
Vergi Məcəlləsinin 115.5-ci maddəsinə görə, əsas vəsaitlərin icarəyə götürülməsi müddətləri, şərtləri, habelə onların təmiri üzrə xərclər qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada icarəyə verənlə icarəçi arasında bağlanılan müqavilədə razılaşdırılır.
Əgər təmir xərcləri icarə haqqı ilə əvəzləşdirilibsə və ya icarəyə verən tərəfindən ödənilibsə, bu xərclər gəlirdən çıxılmır. Əgər təmir xərcləri icarəçinin hesabına aparılıb, amma icarəyə verən tərəfindən ödənilməyibsə və ya icarə haqqına daxil edilməyibsə, bu münasibətlər Vergi Məcəlləsinin 115.6-1-ci maddəsi ilə tənzimlənir. Həmin maddəyə əsasən, icarəyə götürülmüş əsas vəsaitlər icarəçinin balansında uçota alınmadıqda və ya təmir işləri icarəyə verənin hesabına aparıldıqda, yaxud icarəçinin hesabına aparılaraq icarə haqqı ilə əvəzləşdirildikdə bu Məcəllənin 115.4-cü maddəsinin müddəaları icarəçiyə tətbiq edilmir. Bu halda xərclər müqavilə müddətində, lakin 5 ildən az olmamaq şərtilə illər üzrə mütənasib amortizasiya edilərək gəlirdən çıxılır.
Misal 2: Müəssisə 2024-cü ildə balansında uçota alınmayan icarəyə götürdüyü obyektin təmiri üçün 100.000 manat vəsait xərcləyib. İcarə müqaviləsinin müddəti 10 ildir. Təmir xərcləri nə icarə haqqına daxil edilib, nə də icarəyə verən tərəfindən ödənilib. Bu halda hesablama belə olacaq:
100.000 : 10 il = 10.000 manat.
Deməli, müəssisə hər il təmir xərclərinin 10.000 manatını gəlirdən çıxacaq.
3. Xüsusi qeydlər və vacib nüanslar
Əgər əsas vəsaitlərin ilin sonuna qalıq dəyəri sıfırdırsa, təmir xərclərinin faktiki məbləği balans dəyərinə əlavə olunur və gələcəkdə amortizasiya hesablanır. Təmir xərclərinin gəlirdən çıxılma məhdudiyyəti sadəcə vergi uçotu üçün tətbiq edilir. Bu, müəssisənin öz vəsaiti hesabına daha çox təmir işləri görməsinə mane olmur. Təmir xərcləri düzgün sənədləşdirilməzsə (məsələn, kassa çeki, qaimə-faktura, müqavilə), gəlirdən çıxılma hüququ itirilə bilər.
Onu da deyək ki, təmir xərclərinin gəlirdən çıxılması sadəcə hüquqi texniki norma deyil, eyni zamanda şirkətin maliyyə planlaması üçün vacib vasitədir. Müəssisələr limit çərçivəsində təmir xərclərini dərhal gəlirdən çıxmaqla vergi yükünü azalda bilirlər. Artıq məbləğlər isə balans dəyərinə əlavə olunur və gələcəkdə amortizasiya vasitəsilə xərclərə çevrilir. İcarə obyektlərində isə düzgün müqavilə şərtləri təmir xərclərinin uçotunu tamamilə dəyişə bilər.
Beləliklə: düzgün uçot və planlama aparmaqla müəssisələr həm maliyyə şəffaflığını, həm də vergi optimizasiyasını təmin edə bilərlər.
Əsas vəsaitlər hər bir müəssisənin işini qurmaq və gəlir əldə etmək üçün ən vacib amillərdəndir. İstər bina, istər avadanlıq, istərsə də avtomobilin normal işlək vəziyyətdə saxlanılması mütləqdir. Bu isə təmir üçün əlavə xərclərin həyata keçirilməsini tələb edir. Bəs bu xərclər hansı hallarda və qaydada gəlirdən çıxıla bilər?
Mövzu ilə bağlı suala Nurlan Mustafayev aydınlıq gətirir.
Vergi Məcəlləsində təmir xərclərinin uçotu əhatəli şəkildə əks olunub. Qanunvericilikdə bu xərclərın hansı həddə gəlirdən çıxıla bilməsi, icarə obyektlərində təmir zamanı tətbiq olunan qaydalar dəqiq təsbit edilib.
1. Təmir xərclərinin gəlirdən çıxılması qaydaları
Vergi Məcəlləsinin 115.1-ci maddəsinin tələbinə görə, hər il üçün gəlirdən çıxılan təmir xərclərinin məbləği əsas vəsaitlərin əvvəlki ilin sonuna balans üzrə qalıq dəyəri əsasında faizlə hesablanır. Bu faizlər kateqoriyalara görə dəyişir:
- Binalar, tikililər və qurğular: qalıq dəyərin 2%-i;
- Maşınlar və avadanlıqlar: qalıq dəyərin 5%-i;
- Yüksək texnologiyalı hesablama texnikası: qalıq dəyərin 5%-i;
- Minik avtomobilləri və digər nəqliyyat vasitələri: qalıq dəyərin 5%-i;
- Yük avtomobilləri: qalıq dəyərin 8%-i;
- Digər əsas vəsaitlər: qalıq dəyərin 3%-i;
- Amortizasiya hesablanmayan əsas vəsaitlər: 0% (yalnız torpaqların yaxşılaşdırılmasına çəkilən xərclər istisna olunur).
Burada əsas məqam odur ki, faktiki təmir xərci icazə verilən həddən azdırsa, yalnız faktiki məbləğ gəlirdən çıxılır. Faktiki təmir xərci icazə verilən həddən çoxdursa, yalnız hədd qədər gəlirdən çıxılır, qalan hissə isə əsas vəsaitlərin balans dəyərinə əlavə olunur.
Misal 1: Tutaq ki, müəssisənin ilin sonunda balansı belədir:
Binalar (114.3.1): 400.000 manat;
Avtomobillər (114.3.2): 200.000 manat - bunun 150.000 manatı yük, 50.000 manatı minik avtomobilidir. İl ərzində faktiki təmir xərci: 10.000 manat təşkil edib.
Hesablama:
Binalara görə: 400.000 x 2% = 8.000 manat;
Minik avtomobilinə görə: 50.000 x 5% = 2.500 manat;
Yük avtomobilinə görə: 150.000 x 8% = 12.000 manat;
Ümumi limit = 22.500 manat;
8.000 + 2.500 + 12.000 = 22.500 manat.
Göründüyü kimi, faktiki təmir xərci ayrılan limitdən (10.000 manat) azdır. Bu halda gəlirdən çıxılacaq məbləğ 10.000 manat olacaq.
İndi isə fərz edək ki, faktiki təmir xərci 30.000 manat, limit isə 22.500 manat olub. Bu halda təmir limiti tam olaraq gəlirdən çıxılır. Qalan hissə isə əsas vəsaitlərin balansına əlavə edilir:
30.000 – 22.500 = 7.500 manat.
Bunun biznes üçün faydası odur ki, artıq xərclər itmir sadəcə, gələcək illərdə amortizasiya yolu ilə xərclərə çevrilir.
2. İcarəyə götürülən əsas vəsaitlərin təmiri
Bir çox şirkətlər binaları və ya avadanlıqları icarəyə götürərək istifadə edir. Bu halda da təmir xərcləri ortaya çıxır. Bəs həmin xərləri kim ödəyəcək və bu xərclər gəlirdən çıxılacaqmı?
Vergi Məcəlləsinin 115.5-ci maddəsinə görə, əsas vəsaitlərin icarəyə götürülməsi müddətləri, şərtləri, habelə onların təmiri üzrə xərclər qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada icarəyə verənlə icarəçi arasında bağlanılan müqavilədə razılaşdırılır.
Əgər təmir xərcləri icarə haqqı ilə əvəzləşdirilibsə və ya icarəyə verən tərəfindən ödənilibsə, bu xərclər gəlirdən çıxılmır. Əgər təmir xərcləri icarəçinin hesabına aparılıb, amma icarəyə verən tərəfindən ödənilməyibsə və ya icarə haqqına daxil edilməyibsə, bu münasibətlər Vergi Məcəlləsinin 115.6-1-ci maddəsi ilə tənzimlənir. Həmin maddəyə əsasən, icarəyə götürülmüş əsas vəsaitlər icarəçinin balansında uçota alınmadıqda və ya təmir işləri icarəyə verənin hesabına aparıldıqda, yaxud icarəçinin hesabına aparılaraq icarə haqqı ilə əvəzləşdirildikdə bu Məcəllənin 115.4-cü maddəsinin müddəaları icarəçiyə tətbiq edilmir. Bu halda xərclər müqavilə müddətində, lakin 5 ildən az olmamaq şərtilə illər üzrə mütənasib amortizasiya edilərək gəlirdən çıxılır.
Misal 2: Müəssisə 2024-cü ildə balansında uçota alınmayan icarəyə götürdüyü obyektin təmiri üçün 100.000 manat vəsait xərcləyib. İcarə müqaviləsinin müddəti 10 ildir. Təmir xərcləri nə icarə haqqına daxil edilib, nə də icarəyə verən tərəfindən ödənilib. Bu halda hesablama belə olacaq:
100.000 : 10 il = 10.000 manat.
Deməli, müəssisə hər il təmir xərclərinin 10.000 manatını gəlirdən çıxacaq.
3. Xüsusi qeydlər və vacib nüanslar
Əgər əsas vəsaitlərin ilin sonuna qalıq dəyəri sıfırdırsa, təmir xərclərinin faktiki məbləği balans dəyərinə əlavə olunur və gələcəkdə amortizasiya hesablanır. Təmir xərclərinin gəlirdən çıxılma məhdudiyyəti sadəcə vergi uçotu üçün tətbiq edilir. Bu, müəssisənin öz vəsaiti hesabına daha çox təmir işləri görməsinə mane olmur. Təmir xərcləri düzgün sənədləşdirilməzsə (məsələn, kassa çeki, qaimə-faktura, müqavilə), gəlirdən çıxılma hüququ itirilə bilər.
Onu da deyək ki, təmir xərclərinin gəlirdən çıxılması sadəcə hüquqi texniki norma deyil, eyni zamanda şirkətin maliyyə planlaması üçün vacib vasitədir. Müəssisələr limit çərçivəsində təmir xərclərini dərhal gəlirdən çıxmaqla vergi yükünü azalda bilirlər. Artıq məbləğlər isə balans dəyərinə əlavə olunur və gələcəkdə amortizasiya vasitəsilə xərclərə çevrilir. İcarə obyektlərində isə düzgün müqavilə şərtləri təmir xərclərinin uçotunu tamamilə dəyişə bilər.
Beləliklə: düzgün uçot və planlama aparmaqla müəssisələr həm maliyyə şəffaflığını, həm də vergi optimizasiyasını təmin edə bilərlər.